Коло 8. марца, Медзинародного дня женох, пробуєме найсц приклади женох хтори у дзепоєдних, нїби хлопских, роботох, указали же су ровноправни и успишни. Нада Малацко зоз Руского Керестура уж длужей як 30 роки активна статкарка. Зоз дзивку тераз обрабя коло 20 гольти жеми и трима вєдно 27 гарла статку.
Одросла сом у фамелиї у хторей ше тримало статку и научела сом робиц. За роботу зоз статком и на полю треба буц физично и психично порихтани, а мнє то нє чежко прето же то любим. Понеже сом жена, родичи ми нє давали чежки роботи, а аж кед сом ше одала до Керестура почала сом и озбильнєйше кончиц коло статку. Супруг мал ґаздовство, а понеже зме були сами двойо, мушели зме шицко робиц вєдно – наприклад вон руцал бали, а я складала… Мали зме крави и буяци, ходзели по вашарох и пияцох и услужно робели жем. Кед вон умар, я шицко тото превжала на себе – бешедує Нада. Вона жиє зоз дзивку Марияну и єй трома малима дзецми и шицки обставаю зоз статкарства. Гваря же треба вельо труду, укладаня и искуства же би ше дахто занїмал зоз таку роботу, алє треба ю и любиц.
ОСТОРОЖНО ШТУДИРА О КАЖДИМ УКЛАДАНЮ
Малацково маю реґистроване польопривредне ґаздовство, хторе нєпреривно розвиваю. Зоз дакедишнїх пейцох гольтох, звекшали го на 12 гольти, а ище седем беру под аренду, дзе шею бетелїну, овес, жито и кукурицу.
– Род углавним остава нам, за карменє статку, предаваме лєм жито. Влонї зме мали и гольт паприґи, та так випадло же крави финансовали паприґу, а вец зме зоз паприґи укладали до статку. Треба лєм провадзиц и ускладзовац цо дзе мож шац, зоз чим пирскац. Нє информуєм ше нїґдзе, сама сом научела и знам зоз искуства. Дзивка и я углавним, шицко сами робиме, цо и найволїме, алє з часу на час анґажуєме дакого же би нам помог. Робиме хлопски роботи, медзитим, мнє тераз уж чежко складац бали, та зме анґажовали хлапца котри нам помага руцац гной, а дзивка Марияна вец вожи и машински розруцує гной – гвари Нада.
Як росло ґаздовство, так ше набавяло машини и механїзацию хтори нєобходни за роботу. За кажде укладанє треба добре викалкуловац же би ше воно виплацело, а цо менєй задлужовало.
– Сцели зме купиц машину зоз хтору ше утоваря до прикочу, медзитим, за таке укладанє треба мац вецей статку. Могли бизме ю купиц кед бизме предали три-штири буяци, алє вец уж приходза трошки и за набавку нашеня, та знова нє останє досц пенєжу за утоварйовач хтори кошта од 2 800 по 3 200 евра. Кед набавям нашенє, вештак, гербициди вец берем кредит, та ми по 15. юлий камата 2 одсто и патрим же бим потамаль виплацела. И вше калкулуєм же бим на час шицко вимирела, же би камата нє росла. Иншак, я ше барз боїм од кредиту, научела сом тарґовац зоз готовим пенєжом и, практично, шицко цо мам у обисцу купене з живим пенєжом – толкує Малацкова.
КАЖДИ РОК НОВИ БРИҐИ
У своїх хлївох Малацково жени маю вєдно 27 гарла – крави, целята, буяци и яловки з хторих тераз дньово маю коло 140 литри млєка, а 120 предаваю до млєкари. Терашня цена млєка виноши 26 динари, цо досц мало, а же би ше робота и укладаня виплацели цена би требала буц голєм од 33 по 35 динари, рахує Нада.
– Кажди рок приноши нови бриґи: пред двома роками нас нє виплацели, прешлого року три-штири днї нє брали млєко, та зме ше знаходзели як зме знали, правели зме сир, давали людзом и подобне. Теди зме мали коло 170 литри на дзень, а за тоти даскельо днї ше назберало аж коло 700 литри млєка – бешедує Малацкова и додава же того року актуалне предписанє о гранїчним чишлє соматских клїтинкох у млєку, цо напевно будзе уплївовац на цену и квалитет млєка, та оможлїви векши простор за условйованє продуковательох.
Иншак, звекшанє числа соматских клїтинкох пошлїдок запалєня вимня при кравох, а за продуковательох млєка то значи зменшанє продукциї млєка, слабши гиґиєнски квалитет млєка и трошки лїченя кравох. Основну цену млєка одкупйоваче рахую на основи проценту масцох и протеїнох у нїм. Тоту вредносц множа зоз фактором корекциї вредносци за млєко стандардного квалитету, а тото число завиши од числа соматских клїтинкох и числа микроорґанизмох и єдним милилитру млєка.
ОБИДВА БОКИ СУБВЕНЦИОНОВАНЯ
Власнїки реґистрованих польопривредних ґаздовствох кажди рок можу конкуровац за субвенциї за рижни намени, а искуства рижни. Нада 2014. року достала субвенциї на буяци и после того вецей нє мала мотивацию конкуровац.
– Зоз доставаньом средствох зме були условени кому маме предац же би зме достали рефундованє, а бул и одредзени термин кеди ше то муши зробиц. Конкретно, мали зме предац буяци од мая по юний, а праве у тим чаше найтуньши статок, та єст простору за условйованє з боку одкупйовачох. Ґу тому, буяци ище нє були достаточно чежки за добру цену. Буяка найлєпше предац кед прейдзе 18 мешаци – кед ма вецей як 600 кили, вец мож добре заробиц, а кед килажа менша, вец нєт рахунку. Пре неґативни искуства сом нє конкуровала анї прешлого, та анї того року – гвари Нада.
Медзитим, влонї придала документацию за субвенциї за польопривредну продукцию. Як твердзели зоз Министерства польопривреди, заостати субвенциї за 2015. рок мали буц виплацени того року у трох ратох – януару, фебруару и марцу. Дзепоєдни уж цалком виплацени, а єст и гевтих котри нє достали пенєж гоч термин виплацованя уж при концу. Нада, затераз достала лєм рефундованє за нафту, а остаток ище чека.
Вона лєм єдна з продуковательох котра нєзадовольна зоз новима уредбами, хтори годни загрожиц продукцию и одбиц людзох од конкурованя. У одношеню на прешли, за рошлїнску продукцию польопривреднїки тераз буду доставац за аж осем тисячи динари менши субвенциї. Место потерашнїх 12 000 динари за гектар, субвенция того року будзе лєм штири тисячи динари – 2 000 по гектаре основни стимул за рошлїнску продукцию, а 2 000 динари по гектаре реґрес за штучни гної. И менєй искусни польопривредни продукователє, а окреме тоти цо як Нада Малацко, вельо паметаю и шицко видзели, од тих предписаньох нє обчекую вельо.
МОГЛО ЗҐАЗДОВАЦ НА ВАШАРОХ
– Предаваме буяци и яловки, нє можем повесц же ше виплаци, алє дацо ше муши робиц. Дзеведзешатих рокох була иншака ситуация. Теди зме буяци предавали три раз до рока. Пошли зме на вашар и купели 400 килово, кармели их даскельо мешаци и потим их предали. Ґу тому, вше зме патрели купиц и даєдну машину и так укладали до ґаздовства. Медзитим, тераз часи иншаки и я ше длуго нє могла помириц же вецей нє мож так. Тераз на вашари ходзим лєм кед ми треба купиц даяки часци за механїзацию, а зоз статком уж нє мож тарґовац на пияцох и вашарох так як скорей – здогадує ше Нада Малацкова.