СЛОВАЦКА – За розлику од Акциї „Висла” у Польскей, на наших просторох менєй познате же 1946/47. року у тедишнєй Чехословацкей орґанизоване пресельованє Русинох до тедишнєй Українскей ССР, а на основи Догварки о шлєбодним пресельованю (оптациї) и як пише lem.fm, 10. юлия того року наполєнли ше 70 роки од подписованя догварки медзи Владу Чехословцкей (ЧСР) и Союзом Совєтских Социялстичних Републикох (СССР) о преселєню жительох українскей, русийскей и билорускей народносци з ЧСР до СССР. Понеже, реално, спомнути нациї у ЧСР нє було, на оптацию ше опредзелєли углавним Русини и преселєни скоро 12 000.
Догварка о оптациї (вибор державянства дошлєбодзени жительству чия територия припада другей держави) подрозумйовала преселєнє 33 000 жительох, кельо ше, як задумал Сталїн, зоз СССР до ЧСР мали врациц волиньски Чехи, подписана 10. юлия 1946. року, а практично ше ю почало запровадзовац 28. януара 1947. року и тирвала скоро цали рок – по 15. децембер истого року.
Як пише lem.fm, Догварка оможлївена и з пременку державней политики у ЧСР по Другей шветовей – покля Перша Чехословацка Република свойо устройство будовала на националней розличносци, повойнова ЧСР мала намиру буц без националних меншинох. Насилно були виселєни судетски Нємци и словацки Мадяре, як толковане, пре колективну вину за колаборацию з окупатором под чай войни. Вєдно з тим, чехословацка влада отворела можлївосц за врацанє волиньских Чехох до отечества.
„Гоч намира чехословацкей влади була ясна – достац волиньских Чехох и позбуц ше Русинох, вибрана иншака стратеґия од тей у Польскей” – пише lem.fm. У Польскей у тот час тирвала Акция „Висла”, у хторей зоз своїх крайох насилно виселєнє русинске жительство на териториї заходней Польскей (после Нємцох) и до Совєтскей України, а у Чехословацкей то мало буц „добровольне преселєнє”.
Аґитованє за преселєнє по русинских валалох почало влєце 1946. року, дзе окремни комесаре реґрутовали людзох, обецуюци им же пойду на високоурожайну жем, дзе годни ґаздовац лєпше як дома, а хасновани и методи затрашованя, бо по словацких валалох побуньовали жительох процив Русинох, роздавали пропаґандни материял (хтори бул полїпени и у русинских валалох), хасновани пароли „Кед ши Рус, идз до Русиї”, лєбо же Русини бандеровци, та ше велї за преселєнє записали и пре страх остац у „держави хтора их нє сце”.
За цали фамелиї преселєнцох були порихтани специялни гайзибански ваґони, а людзе зоз собу брали цали свой маєток и статок, медзитим, такой по преходзеню гранїци обачели спреводзку, бо пришли до „з войну и гладом охудобнєней жеми”. Одняли им маєток, дознали же з преходзеньом гранїци страцели державянство Чехословацкей, а препаднул им и шицок дома зохабени маєток.
Чехословацки Русини були преселєни на териториї дзе до теди жили волиньски Чехи. Локалне жительство их нєдзечнє прилапйовало, а преселєнє планованих 33 000 жительох ше заш лєм нє зисцело. Понеже знали же им писма були цензуровани, зоз своїма у ЧСР ше порадзели же кед на новим месце будзе зло, дому буду писац же там „барз добре”, та ше власцом вецей нє удавало людзох нагвариц на преселєнє. По Сталїновей шмерци тема оптациї уцихла.
Преселєнци ше цали час намагали врациц до Чехословацкей и врациц свойо права. Перша нєорґанизована етапа врацаня була на початку 60-тих рокох прешлого вику, а перше орґанизоване врацанє почало 1962. року. Найвецей ше до Чехословацкей врацели 1967-68. року, потим по гавариї у Чернобилю початком 80., а познєйше, уж нєзависна Словацка ше з Україну догварела о врацаню, та ше врацали од 1993. по 1999. рок. Назад ше врацели коло 7 500 преселєнци.
Тема оптациї у Чехословацкей длуги час була прецихована. Аж остатнї роки о нєй мож найсце вше вецей информациї, а тому ше окреме пошвецел доц. др Михал Шмиґель з Фиолозофского факултету Универзитету „Матей Бел” у Баньскей Бистрици, и сам син оптантох котрим ше удало врациц.
Пред даскельо роками зняти и докуметнари филм о тей теми – „Йосиф и його браца”, режисерки Ани Главачовей, о живоце Йосифа Бобалика з Лукова, котри лєм єден шведок з тисячи траґичних животних историйох Русинох преселєних до СССР. Филм зняли Здруженє интелиґенциї Русинох Словацкей и Институт паметаня народу.
(На фотоґрафиї преселєнци зоз Снїни 1947. року).