Марунку ше садзело у тих стародавних хижох зоз длугоким конком и слупами на хтори ше надовязовал мурик и вец капурка, праве у тей часци коло мурика и капурки, же би чувала домашнїх.
Нєдавно, т.є. 1. авґуста, по обидвох календарох, як ше преславює швета у наших парохийох, означене нєзаповедане швето Маковея кед ше швеци воду цо ю ґаздинї приноша до церкви у канчовох, котри прикрашени зоз живим квецом. Мария Надьова зоз Руского Керестура до букету того квеца, котре ноши пошвециц з воду до церкви на Маковея, кладзе и квеце марунку. Побешедовали зме з ню о тим же яке то квеце, та преношиме тото цо зме о нїм дознали, поготов, же з тим меном „Марунка” наш познати писатель Владимир Кочиш ма обявену кнїжку приповедкох, а так ю наволал праве по єдней з приповедкох з тим насловом.
Марунка по латински Tanacetum parthenium, а по сербски миришљавка, або тиж марунка, то рошлїна котра припада фамелиї Asteraceae и часто ше ю садзи до заградкох пре єй красни били квитки, алє и пре приємни пах хтори здогадує на руменцов. Вона тиж позната и по своїх лїковитих прикметох у народней медицини. При велїх народох марунка вязана и за рижни обичаї и народни вереня, та аж и митски и символични. Зоз шицкого того покус, як цо зме з тей нагоди дознали, було присутне и у нашим народзе на тих просторох.
Принєшена є з Карпатох
Цо о тим зна наша собешеднїца Мария Надьова:
– Од моєй баби, Юлияни Монаровей, сом чула же нашо стари марунку принєсли ту зоз собу кед ше приселєли зоз Карпатох. Баба ми приповедала же у каждим обисцу мушело буц посадзене тото квеце. Марунку ше садзело у тих стародавних хижох зоз длугим конком и слупами на хтори ше надовязовал мурик и вец капурка, праве у тей часци коло мурика и капурки, же би чувала домашнїх – виприповедала Надьова.
Вона уж длуго жиє сама як ґдовица, пензионована є тарґовкиня, алє барз люби квеце, древа и рошлїни. Пришли єй на розум бабово слова, та ше и сама потрудзела набавиц марунку.
– Любела сом бабу и часто сом з ню була, то була мац моєй мацери, а тиж и покойних, монахинї Йосафати и дзияка Любомира Монарових. И нєшка паметам як внєдзелю ишла прибранa до церкви, а у рукох мала молитвенїк, билу хусточу и квиток марунки. Баба нас вельо того научела, а за марунку ми вше гуторела: „Вше най ши мала марунку”… Гоч моя мац нє пестовала марунку, мнє пришло на розум посадзиц ю, та ми ю шестра Любка дзешка набавела и насадзела сом ю. Познате же ше марунка лєгко и сама вшадзи нашеє, та так було и у моєй заградки. Барз вельо марунки сом подавала, каждому хто питал, а пресадзує ше ю з кореньчком наяр лєбо вєшенї, гоч мож и з нашеньом. Квитнє од яри до єшенї, лєм же є остатнї роки, пре тоти вельки суши влєце, нє така розкошна и лєдво жиє. Я ю барз любим, бо ми є така красна з тима квитками, котри били як пуканки – виприповедала нам Мария, и тиж гварела же зоз марунку прикрашує облаки на хижи и капурку на швето Русадля, цо тиж давни обичай, а ноши ю и на Маковея.
У кнїжкох записане же марунка ма и лїковити прикмети, як и кажда рошлїна, та наша собешеднїца тиж ма потвердзенє о тим.
– Єдна старша жена, ту з валалу, пришла питац одо мнє марунку, бо гвари же од єдней познатей траварки чула же єй вона може помогнуц у тим же би ю нє болєли ноги, кед их будзе намакац у лїтней чаї з того квица, бо го мож и насушиц, и я мам вельо насушеного. Тота жена ми твердзи же єй тото помогло – дознаваме од Надьовей.
По марунки и приповедка
Мария нам надпомла же єст и кнїжка „Марунка” нашого писателя Кочиша, котру давного 2002. року видала наша Новинско-видавательна хижа „Руске слово”. Писатель Кочиш у своєй приповедки „Марунка” похасновал праве митски обичай, за котри чул же го було у нашим народзе, и уметнїцки го преточел до своєй прози. Опитали зме ше му же прецо праве таке мено дал своєй кнїжки, т. є. прецо и як настала приповедка з назву „Марунка”.
– Я о квецу марунка дознал од єдней жени у моїм родзеним Дюрдьове, видзел сом го пред тим, алє сом нє знал як ше вола. Кед сом видзел у єй обисцу кельо марунки ма пошате, яки су красни, и кед ми о тим обичаю виприповедала, прилапел сом го и то ми була инспиративна назва за кнїжку. Вона ми виприповедала и о нашим вереню за тот квиток, котре повязане з вельконоцнима обичаями. То часц нашей традициї, котру ше преноши з колєна на колєно и так ше ю чува. Марунка як и друге квице, за розлику же єй постоянє по леґенди иншаке, так як я написал у приповедки – тото цо остало на Вельку ноц кед ше полудньовало, отрушинки, шкарупинки и друге, нашо баби то до двора и заградки висиповали, и твердзело ше же зоз того вирошнє квеце хторе и хасновите и наволане марунка. Розлика у тим же нє шеєме нашенє, алє виру. Тото цо нє руциме статку, на гной, нє накармиме з нїм птици, алє зме го пошали, то єден наш обичай од Велькей ноци, та то так и остало – потолковал Владимир Кочиш и надодал:
– Мнє ше тот обичай складал зоз моїма приповедками и їх змистами, котри вязани за час бомбардованя, кед одношеня були таки яки були, и сцел сом наглашиц най ше предлужи добре, а нє зле.
Наш собешеднїк очивисно барз люби рошлїни и природу, и дознали зме же жиє на релациї Нови Сад–Дюрдьов, дзе му остало родительске обисце. Там ма насадзено вельо древа, поготов дуби, и вельо квеца, та и марунку, и пахняцу вечаршу фрайлу и мальву… Тоти квеца, як гвари, традицийно вязани за наш народ. Зоз тей природи, т.є. квеца и наших обичайох гнєтка черпал инспирациї нє лєм за кнїжку „Марунка”, бо гвари же и вон чул же тото квеце принєсли нашо стари з Карпатох, алє и кнїжки „Лядова трава”, котра наволана тиж по квецу, або „Паперови голуб”, по крачунским обичаю. Гвари же му тото давало митски елемент до його литературней творчосци, а, вшелїяк, и любов ґу нашей традициї.
Кед зме вас зацикавели за нєрозкошне, алє пахняце и барз декоративне квеце марунку, можеце ю достац од обидвоїх наших собешеднїкох, од Мариї Надьовей у Керестуре, або од Владимира Кочиша у Дюрдьове, бо ю вони дзечни дац каждому хто зосце. Най ше чува тото цо зме прияли од наших старих. О тим дознаце и кед пречитаце приповедки у кнїжки „Марунка”.
