З нагоди велькей рочнїци, 80 рокох од снованя НВУ „Руске слово, хтора святочно означена у Руским Керестуре, там дзе и шицко почало, була причина за тот интервю. Зоз директором Установи др Борисом Варґом зме бешедовали о нашей прешлосци, терашньосци, алє и будуцих крочайох и планох у НВУ „Руске слово”. Спатраюци прешлосц и анализуюци терашньосц, то праве тот фундамент на котрим ше будує будучносц нашей Установи.
- Котри период з историї „Руского слова” окреме визначуєце зоз тей часовей перспективи и по чим вон може буц инспиративни терашнїм и будуцим ґенерацийом?
– У 80 рокох НВУ „Руске слово” кажди период мал свойо виволаня. Установа ма нєшка седем дїялносци, новини, часописи, кнїжки, онлайн и документацийни активносци и кажде виданє кед наставало, за ньго ше требало бориц. Углавним, на каждим початку то бул ентузиязем и пошвеценосц поєдинцох, на котрим ше и трима НВУ „Руске слово”. Особнє бим видвоєл дозрети час социялизма у СФРЮ. Теди, од 1970–1980. рок виходзели велї кнїжки по руски, медзи котрима и кнїжки за наймладших у котрих сом як дзецко уживал. Аж познєйше, з приповедкох рускословских ветеранох, Ирини Гарди Ковачевич и Дюри Латяка, чул сом кельо требало труду и власней жертви же би настала богата литературна продукция по руски. Тиж так, барз мало требало же би ше у кризи 1990-их рокох шицко тото застановело.
Найлєпши були периоди кед заєднїца була зложна и кед ше „збивало шори” и сотрудзовало, бо нєтолерантни одношеня и подзелєня при Руснацох нам правя фатални чкоди. Ми у НВУ „Руске слово” нє маме простора за гришки, бо їх пошлїдки далєко векши як при других меншинских заєднїцох. Горвати, Мадяре, Словаци, Румунє можу доставац новини, часописи, кнїжки зоз своїх матичних жемох, а ми мушиме шицко тото ту у Войводини сами випродуковац.
- Як оценюєце актуални проєкт дзецинских кнїжкох, понеже ше у тей облаци на рочним уровню обявює красне число кнїжкох?
– Пред седем роками, на место директора сом конкуровал зоз планом и програмом дзе змисти за дзеци маю постац основа, початна карика виданьох НВУ „Руске слово”. Так и було, удало нам ше розвиц продукцию литератури за дзеци, котра квалитетна по текстох, илустрацийох, дизайну, квалитету друку и материялу. Барз вигодна цена розкошних сликовнїцох и кнїжкох, так же родичи ше вецей нє вагаю цо положа наймладшим до пакецикох за Миколая, Крачун, Дїда Мраза, и за родзени днї.
Кед нє створице кнїжку за дзеци, нє можеце далєй розвивац змисти за младих, старших, за науку. Зоз обдуманим планом змистох за дзеци наша установа, алє и руска заєднїца вообще, пожнї 30 роки, праве од часу спомнутих кризох кед престали стаємно виходзиц сликовнїци и кнїжки. Муши исновац ясна стратеґия роботи з дзецми и коло кнїжкох, а то промоциї, интерактивни роботнї, аудио приповедки, писнї и радио драми, анимация приповедкох и сликовнїцох до рисованих филмох, а то шицко нєшка фантастично роби редакция Часопису за дзеци „Заградка”. За окремне доприношенє змистом за дзеци и другим нашим виданьом зоз найвисшима наградами установи були наградзени два главни редакторки, Ясмина Дюранїн и Мая Зазуляк Гарди.
Ми вельо робиме и зоз авторами текстох и илустрацийох за дзеци. Людзе нам ше и сами явяю зоз страсцу у оку и идеями цо би шицко могло робиц. Найвекши проєкти „Руского слова” за дзеци, а таке интересованє, потребу и креативну енерґию сом почувствовал ище у роботи з младима початком 2000-их рокох коло часопису МАК.
- По чим будзе запаметани период за остатнї дзешец роки у историї „Руского слова”?
– Запаметаме го по чежким – по корони, зменшаню средствох за кнїжки, траценю маєтку и селєню „Руского слова” з будинку „Дньовнїка” у Новим Садзе, по войни у України (остали зме без средствох за кнїжки), инфлациї, политичней нєстабилносци у Сербиї.
Алє го запаметаме и по барз добрим – врацаню длуствох (понад два милиони динари зме вимирели), привредзованю (заробели зме за хижу), ришованю леґализованя маєтку у Руским Керестуре, приношеню консолидацийних документох (Статут, Кодекс, правилнїки), стабилизованю шицких виданьох НВУ „Руского слова” (окреме „Заградка” и „Шветлосц”), ренесанси руского видавательства, розвою наукових змистох и стваряню Документацийного центру НВУ „Руске слово”, по богатим медзинародним сотруднїцтве.
- Чи ше одражи на роботу у Хижи одлїв велїх кадрох, котри пошли и котри пошвидко пойду до заслуженей пензиї?
– То питанє подмладзованя НВУ „Руске слово” и воно уж з велькей часци тирва, бо одходи до пензиї скорей плановани и уж ше до фирми уводзи нови млади кадри. Актуалне зволанє Управного одбору вєдно зоз Националним совитом Руснацох и НВУ „Руске слово” вельо зробели же би установа достала нови основни документи. То шанса же би ше того лєта-єшенї на явних конкурсох вибрало релативно млади кадри ключних главних редакторских местох, з установи и звонка, до часопису за дзеци „Заградка”, часопису за младих МАК и до новинох „Руске слово”.
Друге, вельо зме остатнї роки робели на структурним реорґанизованю фирми. Преслава ювилея 80-рочнїци НВУ „Руске слово” нє случайно була орґанизована у Руским Керестуре, бо там шицко и почало. У Руским Керестуре зме ше здогадли на прешлосц, алє зоз ясну визию патриме до будучносци. Нєдавно формована роботна єдинка НВУ „Руске слово” у Руским Керестуре, котра з Дописовательства нєодлуга прерошнє до Редакциї Руски Керестур. За тото єст потенциял, у Руским Керестуре уж тераз млади кадри ушорюю рубрики, часописи, кнїжки и новинску аґенцию „Рутенпрес”. Робиме на звекшованю просторних капацитетох и правеню правей кнїжкарнї у Руским Керестуре. Наздаваме ше же 85-рочнїцу дочекаме з двома редакциями и двома предавальнями кнїжкох – у Руским Керестуре и у Новим Садзе.
- Як видзице будучносц НВУ „Руске слово” и у тим контексту яки вигляди за нашо видавательство, наукови часопис ,,Шветлосц”, як и друковани тижньово новини, з оглядом на вше присутнєйшу диґитализацию?
Видавательство кнїжкох пред дзешец роками було терха за установу, ситуация була нєоптимистична. Держава теди престала поряднє финансовац кнїжки, нє лєм по руски, алє и на шицких меншинских язикох.
Медзитим, ситуацию виратовали руски добротворе и держава Україна, котра пред войну дала значни средства за руски кнїжки. Нашо мецени Атила Ковач, Юлиян Сабадош и Владимир Рускаї за остатнї шейсц роки дали вецей за руски кнїжки як шицки средства зоз АП Войводини и Город Нови Сад. Найвекша подзековносц, заш лєм, рускому читачови, котри почал куповац руску кнїжку. З каждей купеней кнїжки, уклада ше до новей. Понуканє и поглєдованє створело руску литературну сцену, а з новима авторами, насловами и промоциями видно кельо витална руска литература и кельо живи руски язик.
Резултат нашого маркетинґу у култури таки – од 2018. по 2026. видаме вецей як 100 кнїжки рижних жанрох – од „Мацеровей рускей кухарки” (по руски и сербски) Блажени Хома Цветкович по капитални класични твори Гавриїла Костельника. То кнїжки котри би требали стац у каждим руским реґалу. Од того, вецей як трецина тих кнїжкох – за дзеци. Таке нє було анї за найлєпши часи Югославиї.
За седем роки, „Руске слово” предало понад 14000 кнїжки, значи кажди Руснак купел скоро єдну и пол кнїжку. Розпредани скоро 15 тиражи, векшином кнїжки за дзеци. НВУ „Руске слово” заробело на хижу, и у Руским Керестуре ше планує отвориц кнїжкарню. Исте би у шлїдуюцих пейцох рокох требало зробиц и у Новим Садзе. Предац квартель у центру и купиц квартель редакцию з локалом кнїжкарню и паркинґ местом.
Треба ше рихтац же держава Сербия вше менєй будзе участвовац у потримовки меншином, котрим буду помагац матични жеми, а при Руснацох то комплексне питанє. За 80-рочнїцу зме отворели єден медзиинституцийни мост медзи Руснацами у Канади и у Сербиї (Войводини). Робота на кнїжки о Руснацох у Канади, „Саскачеван мой други дом”, финансийно найвекши медзинародни проєкт „Руского слова” и Саскачеванского дружтва рускей култури, одлични приклад як треба робиц и зєдиньовац ше зоз своїма прейґ океану.
Кед слово о часопису за науку, литературу, културу и уметносц „Шветлосц”, то вон под редакторством Миколи М. Цапа дожил найвекшу структурну трансформацию, а так же би вирни читаче тото нє почувствовали. Министерство за науку Влади Републики Сербиї уж пияти рок тот часопис катеґоризовало як наукови (М54 и М53), видаваме го вєдно зоз Оддзелєньом за русинистику Филозофского факултету у Новим Садзе.
Визуално ше пременєли шицки нашо виданя, а остатнї роки найбаржей новини „Руске слово” под главну и одвичательну редакторку Олену Планчак-Сакач, за цо заслужни колеґинї на прелому и редакция, як и континуитет стаємного дизайнера Иґора Орсаґа.
Муши буц ровновага медзи друкованима и онлайн виданями. Нарок Новинска аґенция „Рутепрес” преслави 20 роки иснованя. Будзе то добра нагода розпочац длугорочни нови проєкти зоз нєдавно основаним Документацийним центром НВУ „Руске слово” на диґитализованю шицких виданьох, правеню архивох и енциклопедийних базох. Найвекше виволанє будзе онлайн повязованє велькей рускей заєднїци у швеце, дзелєнє диґиталних змистох и зберанє средствох (краудфандинґ) прейґ мрежох, котре при Руснацох сиґурно подзвигнє оптимизем, после паду числа на каждим попису у Републики Сербиї.
- Як видзице актуалну хвильку у дружтве нєшка, з оглядом на тото же у новинох пишеме обєктивно о обидвох бокох?
Информованє на язикох националних заєднїцох муши буц шлєбодне. Актуална криза у дружтве то нє лєм виволанє за руске новинарство, алє и новинарство вообще. Национални совит рускей националней меншини и НВУ „Руске слово” концом 2019. року, з потримовку ОЕБС-у подписали Интерни етични медийни кодекс, котри вошол и до Закону о явним информованю и медийох у Републики Сербиї. То огромни успих и пионирски крочай рускей заєднїци, котри шведочи о високим демократским капацитету руских институцийох.
Кризи вше було и будзе, а твар професиї мож швидко и лєгко жертвовац и страциц. Шицким у заєднїци будзе лєпше кед медиї останю шлєбодни. Як менаджер, особнє нє вше дзелїм думку зоз тим цо пишу авторе и редакторе виданьох НВУ „Руске слово”, алє на початку 21. вику нє шме буц єднодумства. Мушиме научиц повесц и чуц критику. Ми ше медзи собу у фирми и редакцийох розликуєме, алє правила новинарства як професиї – єдини. Лєм тоти средства информованя можеме наволац медиї, котри почитую кодекс новинарох, а вон универзални у цалим швеце.
