„Шицки людзе народзени шлєбодни, з єднаким достоїнством и правами”, гвари ше у Общей грамоти о людских правох Зєдинєних нацийох. Тоти права заґарантовани, нєодцудзиви и реґуловани з велїма медзинароднима документами. Медзи велї други людски права спада и право на службене хаснованє язика и писма.
Статут АП Войводини утвердзує же ше у орґанох и орґанизацийох АП Войводини службено хаснує сербски язик и кирилске писмо, мадярски, словацки, горватски, румунски и руски язик и їх писма. Зоз статутом општини односно городу ше утвердзує язики и писма хтори ше службено хаснує на тей териториї, а у Законє о утвердзованю компетенцийох АП Войводини предписане же автономна покраїна, прейґ своїх орґанох, окончує инспекцийни надпатрунок у обласци службеного хаснованя язикох и писмох на териториї АП Войводини – як зверену роботу. За реґулованє того права ключни два закони: Закон о службеним хаснованю язикох и писмох и Закон о защити правох и шлєбодох националних меншинох. Ту и Закон о националних совитох националних меншинох, зоз хторим реґуловани овласценя националних совитох у тей обласци.
На основи уставних амандманох зоз 1967. року, уж шлїдуюцого, 1968. року до Покраїнского секретарияту за информациї прияти осем прекладательки: два за мадярски, два за словацки, два за румунски и два за руски язик. Кед ше окрем писаного прекладаня за потреби Секретарияту почало симултано и консекутивно прекладац схадзки Скупштини АП Войводини, основана Прекладательна служба за штири язики националних меншинох хтори ше теди службено хасновало. Дїялносц Служби була обачлїво звекшана, понеже Скупштина мала и законодавни овласценя: прекладало ше закони зоз шицких обласцох, алє и шицки под’законски акти. Пошвидко, Служба приключена ґу Покраїнскому секретарияту за предписаня, управу и национални меншини, дзе є и нєшка, кед означує 50 роки роботи.
Прекладательни служби 70-их рокох було и у городзе Новим Садзе, Шидзе, Бачкей Тополї, Кули и Вербаше. Медзитим, вони нєшка нє постоя, алє ше прекладательни роботи заш лєм спрам потреби окончує у рамикох даєдних других службох.
Язик и писмо, як пише у предписаньох, национални заєднїци можу хасновац у усним и писаним контактованю орґанох и орґанизацийох медзи собу, як и зоз странками, односно гражданами; водзеню поступку за витворйованє и защиту правох, длужносцох и одвичательносцох гражданох; водзеню предписаних евиденцийох з боку општинских орґанох и орґанизацийох хтори окончую явни овласценя на териториї општини; видаваню явних документох хтори важни за витворйованє зоз законом утвердзених правох гражданох..
Язик и писмо ше службено хаснує и при виписованю назвох местох и других ґеоґрафских назвох, назвох площох и улїцох, назвох орґанох, орґанизацийох и фирмох, обявйованю явних поволанкох, обвисценьох, як и при виписованю других явних надписох. Службене хаснованє язикох националних меншинох тиж подрозумює: хаснованє язикох у управним и судским поступку и водзенє управного и судского поступку на язику националней меншини; хаснованє язика у комуникациї орґанох з явнима овласценями зоз гражданами; видаванє явних документох и водзенє службених евиденцийох и збиркох особних податкох; хаснованє язикох националних меншинох на гласацких лїсткох и виберанковим материялу; хаснованє язика у роботи представительних целох.
Права ‒ кед у питаню службене хаснованє нашого язика и писма ‒ маме надосц. Алє, цо з того хаснуєме? У єдинкох локалней самоуправи дзе зоз статутом тото предвидзене – виписани назви улїчкох и даєдни ґеоґрафски локалитети. Кед єст виберанки – виберанкови материял на републичним и покраїнским уровню вше преложени и на наш язик. Медзитим, компетентни у дзепоєдних општинох ше поносовали же нє маю прекладателя за наш язик, а актуална забрана обезпечованя роботи у державних орґанох служи як обгрунтованє чом то так.
Чи дахто з нас ма особну леґитимацию, пасош, вожацку дозволу, здравствену кнїжочку и подобне на руским язику (або голєм двоязично)? Чи ше дахто з нас озвал дараз на даєдним шалтеру кед пришол покончиц дацо урядове по руски? Чи назва даєдней фирми хторей власнїк Руснак виписана по руски? Чи ше на винчаню малженскей пари у шицких местох чита текст по руски, або двоязично (кед млодята розличних националносцох)? Чи дахто дараз поднєсол даяку молбу або жалбу написану по руски? Гоч прекладательох и судских толмачох за руски язик єст реґистрованих, анї єден судски або управни поступок по руски нє водзени. Юристи би поведли же нєт фаховцох хтори суверено паную з руску терминолоґию у тей обласци. Дараз бул на Правним факултету у Новим Садзе Лекторат за руски язик, дзе будуци правнїки звладовали фахову терминолоґию. Таки лекторат потребни нє лєм на правним, алє и на других факултетох.
О чим ше роби? Чи ше, можебуц, ганьбиме буц „национална меншина”, чи ше ганьбиме за свой язик? Чи би на нас боком патрели тоти цо бизме ше ґу нїм на даяким урядовим месце озвали по руски, чи би поведли же ‒ нє розумя цо сцеме. Чи нам, просто, лєгчейше урядови допис написац по сербски?
Мадяре, Словаци, та и Румунє у Банаце шицки тоти права на службене хаснованє язикох и писмох навелько хасную. Вони язик тримаю за барз важне (гоч нє и єдине) означенє националного идентитету. Мали бизме ше упатриц на нїх, бо – як свой язик будземе чувац, так го длуго будземе мац.
Становиска висловени у тим тексту виключно авторово и нє вше одражую ушорйовацку политику новинох „Руске слово”.