Домашнє мидло ма цену, алє вона, заш лєм, нєдостаточна за роботу и знанє хторе треба уложиц до його вареня. Тайна стародавного мидла же тото цо ше з нїм райбе будзе биле, нєт шпляхи, будзе дезинфиковане, алє ма и другу особеносц – до ньго уложене вельо роботи и знаня, искуства, традициї и жертви
Зоз Надьовей (Митьовей) фамелиї з Маковского шора, Мелания ше одала до Коцура за Янка Фейсу. Жили на салашу зоз хторого дакеди було видно керестурску турню, та кед було цихо, чула и як крашнє дзвоня дзвони у єй валалє. Нє бановала за Керестуром. Салаш бул 6 км од Коцура и 6 км до Кули, на поли, а орсаґ-драга ведла просто до Кули. Їх салаш бул други на тей драги, дзе бул цали шор руских салашох, перши бул Скубанов, вец їх, Кухаров, два Жилниково, Сендераково, заш Фейсово, Буилово–Чонково. На прадкох було вельо людзох рижних ґенерацийох.
Научене у дзецинстве ше памета цали живот
Мелания у дзецинстве при баби и мацери научела робиц велї роботи, та и вариц домашнє мидло. Зоз дзивку Наталию и сином Михалом вари и дзень нєшка, и наглашує же два раз нє мож увариц исте мидло гоч ше вше вари по истим рецепту. Кед ше заглїби до поступку вареня мидла, мож повесц же увариц мидло нє проста ствар, то уметносц.
– Кед сом була мала, мидло варела мац и баба, та ме плашели од котла, бо то опасне за дзеци, може пирснуц враце и опечиц дзецко. Кед сом ше одала до Фейсових до Коцура, мидло сом варела зоз швекру. Руснацом варенє мидла було барз значне, нє було инше за райбанє, та гоч и вишол албус пращок, и теди ше райбало з мидлом, бо шмати були чисти и без шпляхох. Намидлєло ше сламнячи, поньви и шицко друге и вец ше зоз качацим пранїком било по такту, по намидлєних шматох. З бабу сом, ище як дзецко, трепала поньви, на гною ше то робело же би вода чурела по дворе. Кошулї и друге облєчиво ше райбало на рукох. Зоз домашнїм мидлом ше мож купац, змивац, почухац там дзе болї, та одда.
Мидло ше вари вжиме ґу яри, влєце ше нє стиднє, а нєт анї кеди пре роботи на полю. То нє чежка робота, алє треба ю знац. До котла ше насипе води, масней соди, давно то було вецей омасти, орезало ше сланїну, та ше през рок зберало до старого гарчка. Вода муши буц дижджовка, або зоз студнї, нє артейска, то єдна зоз тайнох. Мидло, кед ше вари вре, муши ше дзвигнуц на верх, муши ше закасовац. Кед почнє вируцовац чарне, кус ше повари и готове є, мож го счерповац, посипац до дескох, резац, положиц на пойд на банти, дзе може стац и вецей як 50 роки. Кед ше вари мидло, муши буц ту и хлоп, бо то чежка робота. Котел ше муши зняц зоз котлянки, и муши ше сипац горуце мидло до фурми. З єден и пол мери виду дас 25-30 фалатки мидла – гвари Мелана.
Давно кажде руске обисце варело мидло, колонисти цо пришли до Коцура мишали мидло нажимно, хторе ше зоз мишаньом стидло. Мидло було вельо мегчейше, та ше швидко потрошело.
Стародавне вше модерне
– Maцерово жаданє було мнє и брата Михала научи вариц мидло. Кельо вона зна, тельо знаме и ми, алє можем повесц же тераз чежко вариц мидло, бо вода з водоводу ма вельо хлору. Мац нам лапа дижджовку, сода (шалїтра) нє така яка були дакеди, тераз є як соль, а дакеди була у лїсцочкох. Котел муши буц шпижови, а нє олївани, бо го шалїтра виє. Муши буц и хвиля добра за варенє. Прешлого року сом варела мидло першираз у живоце. И цо нове, омасца нам бул палмов олєй зоз фритезох. Мац першираз варела мидло зоз тим олєйом и крашнє ше указало. Масц муши буц стара, слана, бо кед масц нова и нєслана, вец ше муши досолїц. Нїч ше то нє мера, то ше од ока зна же якош кельо чого идзе. Рецепт єст, алє жени то кажда роби по своїм, додава з гарсцу вецей, або менєй того цо ше єй видзи же треба. Анї ше го нє коштує, бо гей, як покоштовац мидло, алє ше го вари од ока, та прето нє каждому мидло добре випаднє на концу. Кажда ґаздиня ма даяку тайну, мож замачац пирко и кед з нього чури, мидло ридке, а кед ше на ньго налапа, вец є добре. Мидло ше муши вариц 3-4 годзини, муши врец, алє нє барз, бо може пригориц. Масц – мидло муши виплївац горе зоз води, то ше вола поґач, згушнє ше як сир кед ше вари, та видзе горе, а тото цо останє долу барз моцне. То чарна вода – жґрид барз моцни, вон ше стиднє, таки є як желе, з нїм ше чухало окурени и пригорени судзини, и райбало масни шмати и керпари. Чарна вода шицко знєє, аж и ґлейту кед ше нє меркує – приповеда Наталия Садовски, Меланова дзивка.
Домашнє мидло ма цену, алє вона, заш лєм, нєдостаточна за роботу и знанє хторе треба уложиц до його вареня. Млади ґаздинї го купую, та пред райбаньом зоз пращком у райбачки намоча били ботоши до домашнього мидла у жимней, нє у цеплей води, або панталони кед лапи ланц зоз бициґли. Тайна стародавного мидла же тото цо ше з нїм райбе будзе биле, нєт шпляхи, будзе дезинфиковане, алє ма и другу особеносц – до ньго уложене вельо роботи и знаня, искуства, традициї и жертви.
Цо ше як вола
Мидло ше закасало – то значело же мидло дораз готове, варло нє як юшка, алє ше преврацало.
Чарне мидло, луг – жґрид, на сподку у котлє, барз моцне.
Дески – мидло ше сипало до дескох, єдну ше положело ґу муру, вецка на сподок, а вец яки сцеш широки фалат, та ше деску од вонка прицишнє зоз цеглу. Посподку ше положи мокри парток, або на найлону ше направи дзири, най ше счури чарне мидло.
Мидло ше вари 2-3 годзини, най сциха вре.
Дижджовку треба налапац за варенє мидла.
Шалїтра, масна сода – купує ше ю у польопривредних апатикох.
Омаста – зазберанїна муши буц слана (стара масц, шкварки, стухнута сланїна).
Поґач – кед мидло виплїва горе зоз води, то ше вола поґач.
Варенє мидла з омасти (по кнїжки „Поради обисцу”)
На 4-5 кили омасти порихтаме килу соди (шалїтри, сотини) и 8 литри дижджовки. Воду успипеме до котла и греєме ю. Кед є горуца, положиме до нєй омасту, а масну соду кладземе так – нараз положиме половку зоз порихтаней води и чекаме док ше вона нє розпущи. Кед ше маса розцагує, а нє скрупує, додаваме покус шалїтри. Кед маса густа и побилєна, а од сподку вируцує луг, мидло ма досц шалїтри и добре є, алє го треба ище вариц. Бо, цо мидло длужей вариме, воно лєпше.