У марцу того року, винска мушка ( лат. Drosophila melanogaster, анґ. fruit fly) ше нашла у центру поваги наукових медийох, а визуализация єй конектому (анґ. connectome) на велїх насловних бокох наукових часописох. Кед же сце случайно тоту вистку нє замерковали, лєбо ю препущели, пребачим вам, затераз, бо зоз Science i Nature ище нє сконтали як хасновац ТикТок, а остатнї  раз кед сом ґуґловал вински мушки то було о идейох як ше отресц од нїх. Можем повесц же соль зоз есенцию и детерджентом за помиванє и фалатком овоци як мамком, прекрита зоз видзиркованим целофаном лєм штреднє ефективна стратеґия. Препоручуєм одроснуц и попораїц за собу цо скорей, алє тиж так розумим кед вам студентски живот моментално преобтерховани зоз видео-бависками и спорадичним ученьом.

Конектом вам придзе дацо як обширна мапа неуралних конекцийох у мозґу. Значи подполна шема неуронох, т.є. нервних клїтинкох (файта, випатрунок, функция итд.) датого орґанизма и їх синапсох, т.є. вязох медзи нїма. У марцовским чишлє наукового часопису Science ґрупа виглєдовачох зоз цалого швета, алє у обсягу Виглєдовацкого кампусу Янелиа (Janelia Research Campus) и HHMI (Howard Hughes Medical Institute) обявела найвекши и найкомплекснєйши конектом цалого орґанизму хтори потераз познати науки. Понеже слово о винскей мушки, а у ствари анї нє цалeй мушки цо лєци, видзи и ґенерално вас нервира зоз своїм присуством (найвироватнєйше прето же вас здогадла же сце нє вихасновали, а вец после нє одруцели на час даяку овоц), алє у ствари лїчинка винскей мушки хтора досц єдноставнєйши орґанизем – розумим кед сце нє баш импресионовани. За контекст, потераз найвекши конектом цалого орґанизма була нематода (лат. Caenorhabditis elegans) за потреби того тексту, супер мала хлїста чия ше нервна система состої зоз даяких 302 неуронох. Конектом лїчинки нашей милей мушки скоро 10 раз векши и состої ше зоз 3 016 неуронох и 548 000 синапсох. И далєй нїч? Нє порихтани сце пошвециц живот науки и моделованю мозґа патканя, лєбо реалнєйше, одроснутей винскей мушки чий ше мозоґ состої зоз даяких 130 000 неуронох?

Чом баш винска мушка? Нєт даякей надмирно уникатней причини. Орґанизем добре познати науковцом. Требал им мозоґ зоз досц малим числом неуронох же би ше цали конектом закончел у релативно блїзкей будучносци, а заш зоз досц вельким репертоаром справованьох (алє баржей у смислу функциї – єдзенє, лєценє, розмножованє, ученє итд.) же бизме розумели цо вецей як тоти исти справованя наставаю и функционую.

Як? Е то уж дакус импресивнєйше, гоч нє таке дацо нове и револуционарне – спой наукових одкрицох, инструментох и компютационей моци. Шицки знаме яка тота мушка велька, односно мала. Е тераз, задумайце же єй мозоґ порезани зоз барз малима ножиками лєбо ласерами (анґ. Microtome) и скенирани зоз микроскопом (анґ. Electron Micrscope) так же би кажди неурон зоз своїма неуралнима процесами, т.є. аксонами и дендритами, кед же ше здогадуєце биолоґиї, а кед нє вец цале цело клїтинки и шицки ствари цо зоз нєй вискакую (тоти цо випатраю як даяки кореньови систем древох и приходза у ,,милион” файтох и формох), бул видлїви. После того дахто вжал терабайти тих сликох и мапирал их, лєбо з руку (єдине чого ше здогадуєм кед сом мапирал неурони зоз аудиоторного кортексу патканя то же звучи интересантєйше як цо є, лєбо з помоцу фаховей интелиґенциї (АI) и computer vision алґоритмох, хтори релативно интензивни компютациони процеси на таким чишлє податкох. На концу шицко тото споєне з графичнима и матемтичнима методами хтори я нїґда нє будзем розумиц, а точни вредносци и мапа конекцийох уключена до моделу хтори можеце зняц з интернету (нє знам баш за тоти нови податки, алє опачце OpenWorm проєкт кед вас таке дацо интересує). И шицко тото же бизме сконтали як и прецо даяка мушка круци лїво-право? Менєй вецей – гей, алє найвироятнєйше, ознова вас розчаруєм, анї то нє будзе досц. Идея споза конектома то же кед знаме кажди неурон и кажду вязу медзи каждим неуроном, по даякей лоґики бизме требали розумиц аж и симулирац справованє датого орґанизма. Реалносц дакус иншака, Neural Circuit Reconstruction и Connectomics (науково поля заслужни за спомнути резултати) лєм часц приповедки, велька и можебуц и найважнєйша часц, алє и далєй є лєм часц. Справованє при животиньох нє пошлїдок лєм snapshota, т.є. замарзнутей у часу неуралней структури їх мозґа. Динамичносц и neuronal plasticity (можлївосц мозґу же би през реорґанизованє и рост неуронских конекцийох затримало лєбо пременєло даяке справованє, лєбо функцию) у комбинациї зоз менєй познатима мехнїзмами за сиґналиранє у мозґу хтори варираю од хемийних до квантних процесох як цо то неуромодулация, gap junction, епиґенитчни сиґнали и велї други тиж так доприноша цалей приповедки. Най пояшнїм зоз єдну нєсхопну аналоґию – тото же маце словнїк, нє значи же розумице дух, сленґ, историю и културу язика, та аж и сам язик.

Цо нас приводзи до двох найпопуларнєйших питаньох зоз каждодньового интернета (читай реддит-а): Will it run doom? И кеди вимапираме людски мозоґ и аплоадуєме ше до metaverse и досцигнєме людско-технолоґийну синґуларносц? Одвит на перше питанє то же вам нє будзем обяшньовац меми (memes) у Маку, а на друге то же сом нє пророк и нє мам пойма. Кед бим мушел елаборовац, вец бим вас лєм любел здогаднуц же людски мозоґ ма коло 86 000 000 000 неурони (гей, билиони) по даяких популарнєйших прeценох, алє (тото число випатра лєм рошнє кажди рок), и тиж бим вас здогаднул же Янелиа ма талантованих людзох, пенєжи (опачце лїстину донорох) и компутативней моци як блата, а ище вше зме лєм на мушкох. З другого боку, ChatGPT постої и написал голєм половку того тексту, так же хто зна…