Грекокатолїцка Церква у заходно-українских жемох виками була значни национално интеґруюци фактор и прето после приєдинєня заходно-українских жемох до СССР совєтски власци такой почали правиц плани як ю онєспособиц. Важни актер, лєбо марионета, у тих планох бул о. Гавриїл Костельник.
Папа Франциско поглаварови Українскей грекокатолїцкей Церкви (УГЦ) висшому архиепископови Святославови Шевчукови з нагоди 70-рочнїци Львовскей псевдосиноди, у своїм порученю початком марца, виражел свою глїбоку подзековносц и потримовку УГЦ, же би були нєвистати шведкове надїї хтора прошвицує нашо животи.
Як пренєсол урядови медий Радио-Ватикан, слово о канонски нєвалидним пробованю зоз 1946. року – у орґанизациї совєтскей тайней полициї – же би ше претаргло заєднїцтво українских грекокатолїкох зоз Петровим нашлїднїком и же би ше их „врацело” до православя.
Як резултат тей, по папових словох, „смутней подїї”, Українску грекокатолїцку Церкву преглашели за илеґалну, єй маєток одняти и дати Московскому патриярхату, лєбо є вихасновани за секуларни потреби. Українски грекокатолїки були преганяни и преживйовали як „поджемна Церква” до початку 90-их рокох прешлого вику.
ВИРА ОБИЧНИХ ЛЮДЗОХ У РУКОХ ПОЛИТИКИ
– Же би ше поведло правду о псевдособору у Львове котри бул од 8. по 10. марец 1946. року, требало би найменєй о нїм повесц, а вельо вецей о тим цо го спричинєло – твердзи парох керестурски о. мр Михайло Малацко. – Сам собор бул лєм баналне и вулґарне законченє обставинох и процесу котри тирвали од початку подписованя Униї 1596. року.
Инициятива за Унию з Римом настала на тих просторох у терашнєй України дзе нєшка православни, а найвекше процивенє и оклєванє було на просторох, хтори нєшка грекокатолїцки. То лєм доказ же вира и припадносц обичних людзох часто були у рукох тих котри мали политичну моц.
Инициятива за Унию пришла з боку свидомих церковних кругох же би очували народ и Церкву, з єдного боку од царскей русийскей тоталней националней асимилациї, а з другого боку од польского латинизацийного наступу и держави и Церкви. Зоз Унию з Римом, владикове ше сподзивали охранїц ше од Русиї и достац защиту од папи пред польску Церкву. Тота защита после Униї и пришла – то вашо браца – поручел папа. Кельо то було успишне, указала и укаже история. Же Уния була лєм мост (средство) за латинизацию и траценє свойого идентитету демантує и тото же краковски владика бул процив Униї, бо вона зопарла шлєбодни наступ польских латинских мисионарох на тоти жеми котри прейґ ноци постали, як папа поручел, – братски – толкує о. Малацко.
По його словох, тот увод бул потребни же би ше похопело же Уния нє одвитовала анї Русиї анї Польскей. Прето ище од царици Катарини II у 18. вику постояла намира знїщиц Унию на тих просторох котри под власцу Русиї. Так Уния була поступно и ликвидована, як ше ширела власц русийскей держави.
Зоз приходом на власц комунистичкей партиї, по тим питаню нїч ше нє зменєло. Правда, страдала и Православна Церква, єй духовенство було дзешатковане, алє вона заш лєм постояла, гоч ше, нажаль, претворела лєм до обичного средства у рукох комунистичней партиї.
– Перше пробованє ликвидовац Грекокатолїцку Церкву (на востоку України уж була ликвидована) було 1941. року, кед Польску (у составе котрей була и Галичина) подзелєли Совєти зоз Гитлером, алє пре войну котра нєодлуга вибила медзи нїма нє було за тото досц часу – надпомнул о. Малацко. – Тота нагода була вихаснована 1944. року кед ше Червена армия врацела и териториї на котрих була векшина грекокатолїкох вошли до составу Совєтского Союзу.
Митрополит Андрей Шептицкий, вельки авторитет у Церкви и у народзе, умар 1. новембра 1944. року и на його место ступел Йосиф Слїпий, котри такой послал делеґацию до Москви же би ше припознало Грекокатолїцку Церкву. Алє даремно, бо вона була оддавна призначена же би ше ю знїщело. У марцу 1946. року, у Києве бул закончени процес процив грекокатолїцкей єрархиї на чолє з митрополитом Йосифом Слїпим. Вони були осудзени и послани на Сибир.
Парох о. Михайло подгадує же од 8. по 10. марец бул орґанизовани „Собор Греко – Католїцкей Церкви” у Львове, то єст псевдособор на хторим святочно преглашене поновне приєднанє до Православней Церкви. Шицким було ясно, а нєшка, дзекуюци доступносци тайних архивних документох з того часу, и доказане же шицко було зробене по директиви найвисшого партийского верха у Москви. Улога Православней Церкви у тим моменту нє була важна, гоч ше шицко у єй мено робело и вона єдина мала з того хасну.
ГАВРИЇЛ КОСТЕЛЬНИК НА ЧОЛЄ ИНИЦИЯТИВНЕЙ ҐРУПИ
– Була створена „Инициятивна ґрупа за зєдинєнє” на чиїм чолє бул положени о. Гавриїл Костельник, а на Собору були присутни 216 священїки – подгаднул о. Малацко. – Твердзело ше же то грекокатолїцки собор, цо було безпредметне, бо го нє зволали грекокатолїцки владикове. Двоме члени инициятивней ґрупи були, у медзичаше, пошвецени за православних владикох, цо о. Костельник и обявел по тим як после явного гласаня було прияте зєдинєнє зоз Московску православну Церкву.
Тот Собор, нажаль, бул би отримани з тима учашнїками, або з другима. А нїч би ше нє пременєло гоч би го и нє було. Грекокатолїцка Церква би була знїщена гоч так, гоч иншак. Подобне ше случело и на Закарпатю, у Словацкей, у Румуниї, а так би ше случело и у Югославиї кед би Тито нє одбил послушносц Сталїнови. На милиони прежили духовне прешлїдзованє, на тисячи закончели з мученїцку шмерцу и страшнима муками – наглашел о. мр Михайло Малацко.
По його думаню, о улоги самого Костельника у тим шицким нє мож у даскелїх шорикох повесц. Уж 1941. року при першей окупациї, з нїм Совєтска тайна служба контактовала же би порушал инициятиву зєдинєня. Вон ше теди дипломатично оградзел же ище нє пришол за то час. После Львовского собору за єдних вон одпаднїк, за других мученїк. Єдно сиґурне – тото цо ше случело, случело би ше и без нього.
– Кед сом раз сцел поровнац владику Нярадия и Костельника, гварел сом – Няради бул пастир и вон мал лєм план А – вон би дал живот у такей ситуациї. Костельник бул у своїм швеце, филозоф, мистик на гранїци маґиї и спиритизма. Аж и у даяких доґматских стварох бул на гранїцох релативносци. Сам ше хвалєл, поровнуюци себе до свойого духовного оца владику Нярадия: „Вон жил за своїма поняцами, а я сам себе створел поняца” – илустровал о. Малацко.
Ошвицуюци далєй Костельника як особу, Малацко додал же ше Костельник у своїх релиґийних роздумованьох воздзвиговал понад кажду припадносц одредзеним Церквом, бо, як гварел, анї єдна Церква нє була през историю нєпогришна. Вон, як таки, мал и план А, и Б. У таких околносцох, кед ясно видзел цо ше рихта, после того кед страцел єдного сина, а и за других двох думал же погинули на боку Українскей армиї, то за ньго бул лоґични крочай – претаргнуц аґонию, и власну и цалей Грекокатолїцкей Церкви. Сама вира и припадносц одредзеней Церкви були на другим месце.
– Приступанє до Православней Церкви єдней часци священїкох зопарло тоталне знїщенє церковней заєднїци котра заш лєм остала компактна, гоч єй и пременєли мено. Чи то бул Костельников план? Нє знаме. Тото цо сиґурне – нє бул по смаку партийному верху, бо го 1948. року забили.
З його меном и улогу ше далєй тарґує. Православна Церква Русийского патриярхату сце го преглашиц за святого. Грекокатолїцка Церква нє радо бешедує о Костельникови, гоч, после телїх часох и одкритих документох, могло би обєктивнєйше спатриц тоти часи котри зомлєли у своїх зубох вельо векших и заслужнєйших од Гавриїла Костельника.
Мойо особне думанє же Гавриїл Костельник жертва. А медзи жертву и мученїком постої велька розлика – гварел на концу о. мр Михайло Малацко.
МОДЕЛ ЯК ЗНЇЩИЦ ГРЕКОКАТОЛЇЦКУ ЦЕРКВУ
Историчар проф. др Янко Рамач дума же львовски псевдособор отримани 8-10. марца 1946. року зоз своїма одлуками ликвидовал Українску грекокатолїцку Церкву у СССР, а то бул и модел як треба знїщиц Грекокатолїцку Церкву и у других жемох його политичного уплїву.
– Грекокатолїцка Церква у заходно-українских жемох виками була значни национално интеґруюци фактор: вона чувала и розвивала националну свидомосц, язик, културу и традициї українского народу – обрацел увагу на тот аспект др Рамач. – Прето после приєдинєня заходно-українских жемох до СССР, совєтски власци такой почали правиц плани як знїщиц, односно приєдинєц Грекокатолїцку Церкву ґу Русийскей православней Церкви. Ясне було же на мирни и красни способ то нє мож зробиц. Совєтским власцом тиж так було ясне же зоз митрополитом Йосифом Слїпим нє годни посцигнуц нїяки догварки и компромиси, прето го гарештовали и осудзели перше на осем роки чежкей робиї, а вец суд додавал нови роки робиї – констатовал Рамач.
Рамач замерковал же и зоз голу силу и терором над епископами, священїками и вирнима Грекокатолїцкей Церкви жадани циль ше нє могло посцигнуц. Требало дац голєм привид же ше шицко роби леґално и леґитимно, а у тим совєтски власци мали вельке искуство. На початку требало найсц сотруднїкох у рамикох Церкви котру требало знїщиц. Тайни служби мали свойо драги и методи же як ше то посцигує: зраднїкох мож придобиц зоз нагваряньом, гроженьом и уценьованьом, алє и зоз вихасновйованьом слабосцох поєдинцох, обецаньом привилеґийох и почесцох.
– Пририхтованя за утаргованє Українскей грекокатолїцкей Церкви у СССР тирвали єден рок – толкує др Рамач. – На чолє Инициятивней ґрупи за зволованє церковного собору бул о. Гавриїл Костельник, М. Мельник и А. Пельвецкий. Костельника тайни служби нє случайно вибрали. Вон ше у медзивойновим периодзе отворено експоновал у борби процив тенденцийох латинизованя у Грекокатолїцкей Церкви, одлучно заступаюци и браняци у нєй тото цо єй восточна сущносц, алє дакеди нє до конца чувствуюци дзе тота узка гранїца медзи форму и сущносцу, придаваюци векше значенє форми як цо єй припада. Друга причина же служба НКВД вибрала Г. Костельника була його чесцолюбива природа. Гоч Костельник мал прихильносц митрополита Андрея Шептицкого, трицетих рокох вше ше менєй могол вибориц за позициї у Церкви за котри тримал же заслужує. На концу, власци о. Костельника як фамилийного чловека, могли уценьовац и зоз судьбу и животом його фамилиї.
ЧУВСТВО ОСОБНЕЙ ТРАҐЕДИЇ
Професор Рамач сумировал же улога о. Г. Костельника у преглашеню нєважацих одлукох унийного Брестовского собору з 1596. року и приєдинєня Українскей грекокатолїцкей Церкви ґу Русийскей православней Церкви Московского патриярхату барз велька. Нєшка остава питанє кельо Костельник бул свидоми тей своєй историйней улоги и вини же тоти одлуки оможлївели совєтским власцом розпочац масовни и кирвави терор над епископами, священїками и вирнима Грекокатолїцкей Церкви котри нє прилапйовали тоти одлуки.
– Єдно очиглядне: Костельник влєце 1948. року глїбоко у себе чувствовал свою особну траґедию и блїзку шмерц (о чим спомина у єдним од своїх остатнїх есейох), а за тото ше постарали тоти цо го вихасновали за свойо цилї и вецей им як шведок злодїйства нє бул потребни.
Людски то мац порозуменя за Костельниково слабосци як чловека, супруга и оца, алє Церква чежко може оправдац поступок священїка котри поцагнул за собу нє лєм знїщованє єдней Церкви, алє и вельки жертви и страданя священства и вирних котри тирвали даскельо децениї – заключел проф. др Янко Рамач.
ПРЕЦО ПСЕВДОСОБОР
– Львовски „собор” отримани у марцу 1946. року псевдособор, прето же є нє зволани и нє отримани по важацих церковних канонох. Нє зволал го митрополит и нє присуствовал на нїм анї митрополит и анїєден грекокатолїцки епископ. Инициятивну ґрупу очольовали о. Г. Костельник и двоме священїки котри теди уж прешли на православну виру, а як ше познєйше указало, тоти други двоме священїки ище пред собором були тайно рукоположени за православних епископох. Делеґатох хтори участвовали на Соборе „реґрутовали” припаднїки тайней полициї на подобни способ як и членох Инициятивней ґрупи. Аж и число учашнїкох Собору насправди було вельо менше як було приказане у явносци – потолковал др Янко Рамач.