Дакеди жени кед зажимнї и кед ше нє роби на полю и у загради, дома робели ручни роботи за обисце. Баби, мацери и дзивчата вєдно предли, геклали, вишивали, штрикали, а и шили паплани. Таке уж ридко хто роби, а даєдни ручни роботи постали права ексклузива и роби ше их як уникат.
Гоч жиєме у чаше трошительного дружтва и кед єст шицкого купиц, Мария Саламун зоз Ґосподїнцох єдна з малочислених котра ище вше активно ручно шиє паплани, алє и вирабя рижни хасновити ствари и прикраски за обисце. Шиє платняни ташки и фартухи, штрика шапки и шали, вишива, ручно шиє рижни польнєти фиґури як прикраски, алє и таки цо маю практичну намену, та служа же би ше на нїх тримало игли и ґомбошки. Заплєта лаванду зоз сатинову траку котри ошвижую простор и ище вельо того. Свой асортиман збогацує дзекуюци интернету, та од пред даскельома роками шиє и „цихи кнїжки”.
ПРОФЕСОРКА Є И ЛЮБИ КНЇЖКИ И ПРИРОДУ
Мария Саламун професорка русийского язика и прекладателька з русийского язика, дипломована библийска учителька, тераз пензионерка, а цали свой живот пошвецела ручним роботом. Од малючка любела правиц и твориц з руками. Люби читац кнїжки, люби природу, єдноставносц и уметносц. Вше себе живот орґанизує так же би мала обовязки. Док єдно прави, часто ше случи же започнє ище дацо, понеже достанє инспирацию и нєсцерпена є видзиц як будзе випатрац док закончи. Алє, вше закончи розпочату роботу.
Вєшенї и вжиме найвецей свойого часу пошвеци ручним роботом. Тераз найактуалнєйше шиц паплани. Шиє их вецей як пейдзешат роки, а тото ремесло научела од нини Даринки Дюраґин зоз Чуроґу.
– У тим периодзе одо мнє найвецей поручую паплани. У зависносци од велькосци, найчастейшо го ушиєм за три днї, дакеди за два, а дакеди и за штири днї. Завиши од велькосци, алє и од материялу котри хаснуєм. Кед розпочнєм шиц, шиєм доґод можем шедзиц. Кед мам потребу направим павзи, поробим дацо друге, та ше врацим. Док го шиєм мам досц нєзґодне положенє цела, та вистанєм – гварела Мария Саламун зоз Ґосподїнцох.
ИНТЕРНЕТ ЗА ИДЕЇ И ПРЕДАВАНЄ
Интернет хаснує за нови идеї и инспирацию, алє и промоцию своїх продуктох. Промовує их на власним Фейсбук профилу, алє ма и профил з меном Rucno siveni jorgani. Дзекуюци тому з єй папланами ше закриваю велї з Войводини, найвецей зоз югу Сербиї, алє и з Австралиї, Австриї, Горватскей и других державох. Ушити паплани углавним посила по пошти, кед же купец так жада.
– Док сом нє направела профил на Фейсбуку, велї думали же тото ремесло вимарло, так же ше за тоту мою роботу добре указало мац профил. Обачела сом же ше гевти, котри ше дакеди закривали з такима папланами, жадаю ознова з нїма закривац. Поручую их и младши, алє заш лєм найвецей старши за себе и свойо унучата – гварела Мария котра обачела же тоти цо их поручую вунїмково споминаю же им важне закривац ше зоз природним материялом.
Нєдавно ше пошвецела шицу паплана за малженску пару з Далмациї. Специфичне же жадаю же би їх паплан бул длугоки два метери и штерацец центиметри и исто тельо и широки. Потераз нє правела таки вельки.
– За тоту поручбину мушим направиц нови рамик, понеже з тим котри мам можем направиц лєм паплан велькосци два метери зоз два метери и двацец центиметри. Жадам им направиц таке яке наручели. Гоч поштарина медзи двома державами драга, даєдним то нїяки нє проблем – гварела Мария Саламун зоз Ґосподїнцох.
Цена паплану завиши од цени репроматериялу. Тей жими тота услуга кус драгша, бо и волна подрагшела у одношеню на прешлу сезону. Концом новембра паплан за єдну особу, димензийох сто штерацец зоз два метери и дзешец або двацец центиметри, зоз материялом, услугу ручного шица и два и пол килограми волни у паплану кошта осем и пол тисячи динари.
ШИЄ НОВИ, АЛЄ И ПРЕРАБЯ СТАРИ
Паплани шиє так як муштерия поручи, як основи догварки, алє вше посовитує за цо ше треба опредзелїц, на основи свойого богатого искуствия. Дахто єй принєше свой материял, а дахто поручи так же би го вона вибрала. Углавним шиє так же верхнї материял горе на паплану брокат, а од долу даєден з памучних материялох, наприклад дамаст або фланел, бо важне же би нє бул ценки, алє анї груби и тварди. Кед ше зошиє зоз твардейшого платна, вец паплан нє налєгує так крашнє на цело и нє мож ше до ньго крашнє „ушушкац”. Кед слово о грубини папланох, смак и потреби розлични. Кед шиє паплан за єдну особу углавним положи два и пол, а до того за двойо три и пол килограми волни. Полнї их зоз ушорену волну з овци.
– Особи котри маю централне зогриванє, глєдаю же бим им зошила ценши паплан. Хто шпи у жимним, або так звикнул, сце грубши, таки як цо дакеди мали нашо баби, и вони углавним пейц килово. Вше дам совит, алє и випочитуєм жаданє купца – гварела Мария, котра нє ма проблем найсц потребни материяли за шице папланох. Волну купує ушорену, поручує ю зоз Нового Пазару, Пироту, а дакеди и з околних местох. Окрем того же шиє цалком нови паплани, Мария их и прерабя, кед єй дахто принєше свой най му го обнови. Розпаре, винє волну, вирайбе ю, однєше до волновлачари, ушори ю, враца на место и зашива. У Войводини у даскелїх местох єст волновлачари, медзи нїма єдна и у Шайкашу, месту коло Дюрдьова. У нєй на вельких машинох чешу волну, вона преходзи през дас двацец рольки и гребенї, а на концу ше достава мегку волну скруцену до ролни.
– Ручно зошити паплани тирваю длуго. Даєдни мойо маю и вецей як пейдзешат роки. Нє треба их чувац нїч окреме, алє важне же би ше их хасновало зоз верхнїма пирнаґами (навлаку). Чежко найсц купиц квалитетну цверну, бо у Сербиї вецей нє продукую цверни за ручне шице папланох. У старей Югославиї добру цверну продуковала фабрика „Далматинка син”, а дакеди сом цверну поручовала зоз Осиєку у Горватскей, алє их анї вони вецей нє продукую – гварела Мария.
За шице хаснує и цверни за гекланє, бо су моцнєйши, а ище моцнєйша ципеларска цверна, алє ю нє препоручує за шице папланох, бо може порезац материял. Єст моцни цверни хтори нє памучни, алє су з часци синтетички. Остатнї час векшина муштерийох єй поручує же би паплан бул зошити на коцочки, понеже є вец практичнєйши, лєгчейше го поскладац. Медзитим, вецей раз шила и на мустру, углавним на шерца або квитки. Окрем папланох, з волни шиє и наддушеки.
Кед ма дацо поручене зошиц Мария ше вше максимално пошвеци тей роботи. Вец часто забудзе патриц на годзинку, так же вельо раз роботу закончи над раном. Найшвидше єй прейдзе час кед шиє „циху кнїжку”, и гвари же яґод кед би ше ознова врацела до дзецинства. Тоти кнїжки постали барз актуални, понеже ше указали як барз хасновити за дзеци младшого возросту, бо побудзую коґнитивну, интелектуалну и фину моторичну способносц.
– Вше сом нєсцерпезлїва видзиц ю закончену. Важне ю добре обдумац, же би була интересантна. Найлєпше робиц тото цо ше люби. Так я док шиєм барз уживам, ужиєм ше до роботи, забудзем на час и простор – гварела Мария, котра репроматериял поручовала и зоз Китаю и зоз Ибею, а дакеди и по Алиекспресу. Так же гоч уж наполнєла шейдзешат пейц роки, зарабя од старого ремесла, а нє обава ше хасновац сучасну технолоґию и можлївосци котру вони даваю. Хаснує тото позитивне цо дава модерна технолоґия и на тот способ купци ю лєгчейше и находза.
