Маґдалена Горняк Лелас, музични педаґоґ, композитор и дириґент, цали свой живот у музики. Децениями компоновала шпиванки за дзеци, познєйше и за нашо музични фестивали. Пре тото, алє и пре педаґоґийну роботу, роботу на унапредзеню наставней програми музичней култури у Войводини, пре перши кнїжки з музичного по руски и велїм иншим, заслужела вельке почитованє у историї нє лєм нашей музичней култури.
Пред даскельома днями лифт ме нєсол по 17. поверх єдного з найвисших будинкох у Новим Садзе. Мам ше найсц з панї Маґдалену чийо мено ми познате оддавна з наших музичних манифестацийох и новинскей статї обявеней пред вецей як 10 роками. Нїґда зме ше нє стретли и нє бешедовали.
Отвера дзвери и з ошмихом ме привитує док єй гуторим же єй завидзим на сиґурно найкрасшим попатрунку на цали варош Нови Сад. И нє лєм на тим. Алє, рушме шором.
Кед Дюра Латяк писал о Маґдалени, теди, пред 12 роками, наслов дал „Маґдово сто руски шпиванки”, операюци ше на специялне припознанє Орґанизацийного одбору Фестивала рускей култури „Червана ружa”, за окремне доприношенє розвою нашей музичней творчосци. Знал Латяк же то було и вецей, гоч ше виродостойно тримал того цо зазначене, та дал аж и прегляд композицийох и назви по рокох виводзеня, аж мена авторох починаюци од композицийох за дзеци на „Червенм пупчу”, а вец и на „Червеней ружи” и „Ружовей заградки”. Тото цо Горняк Леласова викомпоновала за 40 роки, нєшка мож повесц, и за вецей як пол вика.
Були то композициї на тексти наших познатих писательох и поетох, за даєдну и сама текст написала, та заш лєм би єдну окреме видвоїц, и то гевту „На танцу” („О руски дзивочки…”) за хтору текст написала Мария С. Горняк, а 1995. року ю на „Ружовей заградки” одшпивала Мирослава Даждиу. Шпиванка жиє и нєшка, єдна є з найпопуларнєйших, таких цо их нашо людзе любя чуц и нє прейдзе вешелє, або свадзба без нєй.
– И я ю наволала „Руска дзивка”, но гоч наслов пременєни, видзи ше ми же и у народзе зажила баржей як „руска дзивка”, но, алє, нє важне, важне же ю телї роки людзе любя, шпиваю, танцую кед ю гудаци заграю. А написала ю Мария Горнякова за хтору велї думали же то моя шестра хтора роками робела у Рускей редакциї Радия НС. Нє, Мария Горняк, народзена Скубан, жила у Сримскей Каменїци, писала, була скромна жена и нє нательо позната у явносци и наисце зме роками крашнє сотрудзовали – гвари Маґдалена, хтора компоновала и шпиванки на србским язику. Мало хто зна же вона перша руска композиторка хторей шпиванка виведзена и на познатим войводянским фестивалу „Златна тамбурка”.
РАТУНОК У РОБОТИ
Шицки композициї хтори остали за Горняк Леласову, наставали за єй клавиром, нє раз у ноцних годзинох кед закончела свою роботу и обовязки. Тото любела, а любела и свою педаґоґийну роботу и роботу дириґента хторей ше нєсебично давала. И ту нє виостали громаду награди и припознаня. Гоч то злєгка випатра, драга по академску диплому нє була така.
После законченей школи у Дюрдьове, Стреднєй музичней школи „Исидор Баїч” у Новим Садзе, а вец и Музичней академиї у Беоґрадзе, Маґдалена кратши час робела як наставнїца клавира у Оновней музичней школи у Вербаше, а потим прешла до Нового Саду и роботу предлужела у Основних школох „Иво Лол Рибар” и „Коста Трифкович”. Робела як наставнїца, успишно водзела школски хори и була добри педаґоґ. Любели ю дзеци дзе ґод ше зявела, а познате же дириґовала и з руским дзецинским хором при КУД „Максим Горки”. Часто ше случовало же ше з дзецми, а було их у хору и 85-церо, з општинскей смотри пласовали далєй, на Срезку, а отамаль заш на музични фестивал до Зомбора, алє и индзей по Войводини.
Одкаль тельо сили, и з чого ю черпала кед ю живот ище я младу вицинал, и кед на 20 роки у першим малженстве уж мала и дзивку Лидию, зна лєм вона. Малженство нє потирвало, алє ше Маґда нє придала.
– Же було лєгко, нє було. Нє любим ше на то анї здогадац, а знала сом же мушим стануц на ноги и цошка превжац. Теди сом одлучела уписац ше на Академию у Беоґрадзе. У роботи, у ученю и напредованю сом видзела мой ратунок – гвари Маґдалена, хторей и старательство над дзивчецом вжате, же би ше заш лєм после одредзеного часу шицко до конца поскладало так як треба. Вельо робела, нови здобути знаня на Музичней академиї, вєдно з искуством у наставней пракси, зложела до учебнїкох за наставу музичного вихованя, а познєйше и до наставних програмох.
АВТОРКА КНЇЖКОХ З МУЗИЧНЕЙ КУЛТУРИ
Маґдалена автор седем учебнїкох за наставу музичного вихованя на руским наставним язику котри видал Покраїнски завод за видаванє учебнїкох у Новим Садзе. Були то перши ориґинални учебнїки за музичне вихованє одкеди маме наставу по руски, од першей по седму класу основней школи. Була то основа, велька помоц учительом и наставнїком у настави, алє анї ту ше нє застановела. Седемдзешатих рокох прешлого вику Маґдалена постава перши просвитни роботнїк за музичне вихованє у Педаґоґийним заводу Войводини. Робота єй була унапредзиц наставу и Наставни програми за музичне вихованє у предшколских установох, основних и стреднїх школох и у специялним вихованю и балетских школох. Тото робела на уровню цалей Войводини, а мало познате и тото же теди наставна програма за дзеци до трох рокох воообще нє постояла. У Заводзе була, як гвари, и перши и остатнї совитнїк за музику.
– Програми за основни школи зме у Заводу робели на пейцох язикох и уведли нови наставни обласци дзе окрем шпиваня, обовязне и гранє на музичних инструментох, алє и слуханє музики. У програми хорске шпиванє и оркестрованє тиж подзвигнуте на високи уровень и можем повесц же ми барз мило кед знам же келї хори були успишни и келї млади людзе предлужели обазованє у музики. Нєшка су познати и припознати наставнїки або професоре у своїх обласцох, хтори свойо знаня пренєсли на младши ґенерациї – гвари наша собешеднїца хтора була нє раз коавтор велїм збирком з музики, а кед слово о наших руских кнїжкох часто их мушела сама и написац и викомпоновац, же би учителє и наставнїки могли робиц по плану и програми.
– Нїч нє случайно – гвари Маґдалена, бо сом так почала компоновац за дзеци и дзецински фестивали, а вец и за шицки цо уж спомнуте. Познєйше ше одала за Милана Леласа з хторим крашнє жили. Остали памятки… На питанє чи нас рихта нєсподзивац ище з даєдну нову композицию на „Ружовей”, ошмихла ше, гвари же вше ридше шеда за клавир, очи нє сцу слухац, часто є по дохторох, алє ше нє да. Люби и инше, и указує ми нови парточки хтори ушила унуком своєй шестри, а вец и громаду малюнки єй дзивки Лидиї, подобовей уметнїци хтора пре хороту, нажаль вецей нє медзи нами. Пред даскельома роками и шестра Мария ше прелєла до вичносци.
– Боль за найблїзшима нє преходзи, лєм ше якош з тим научиме жиц – гвари вона, и предлужує же праве щесце же єй младша шестра Цецилия ту нєдалєко жиє.
– Лєм навола и гвари ми же най зидзем долу, та ше пойдземе прешейтац. Вец ше врацим и одпатрим даєдну серию хтору любим, часто ме дахто придзе опатриц, або пойдзем я, одпочивам, або о дачим штудирам –гвари Леласова при концу нашей розгварки.
Уж сом на дзверох, на розходзе, алє Маґдалена ма бистри розум, нє забува, гоч є глїбше у дзевятей децениї живота.
– Нє видзели сце погляд на варош з вецей бокох!
Врацам ше. Наисце красота видзиц варош як на дланї… Попатрунок як и живот. Завиши як на ньго патриш, думам у себе и видзим же єй мило.
Нїч друге ми нє на розуме окрем єдней старей мудросци хтора гвари же нє треба додавац роки животу, алє живот роком! Маґдалена праве тото роби.
КОРУНА РОБОТИ
Окрем специялного припознаня од Орґанизцийного одбору Фестивала рускей култури „Червена ружа”, Маґдалена шоровала награди од самого початку єй анґажованя коло дзецинских хорох. Пре тото достала велї награди. Медзи наградами и Першомайска награда Општинскей ради Союзу синдикатох Нового Саду, 1971. року за унапредзенє музичней педаґоґиї, а потим и велї дипломи припознаня од „Пионирскей заградки” за сотруднїцтво, Балетскей школи тиж, за закладанє и унапредзенє балетского образованя, уж теди кед робела у Педаґоґийним заводзе. Требало би вельо вецей простору спомнуц шицких тих хтори з вельким почитованьом препознали и припознали Маґдаленов труд и закладанє у єй длугорочней роботи.
З ДЮРДЬОВСКЕЙ ФАМЕЛИЇ
Маґдалена Горняк Лелас народзена у Дюрдьове 31. авґуста 1936. року у землєдїлскей фамелиї. Єй оцец Дюра и мац Веруна (Молнар), мали ище два дзивчата, старшу Марию нашу познату новинарку Рускей редакциї радио Нового Саду, и наймладшу Цецилию. Любов ґу музики, шпиванком, вше була присутна у їх доме, алє ше лєм Маґдалена и професийно опредзелєла за тот конар уметносци.
