Єлену и Якима Рускайових ище у штредньошколских рокох повязала медицина. Жили у вецей местох, а тераз уж децению биваю на релациї Петроварадин – Руски Керестур. Вєдно обишли скоро цалу Европу, алє о Рускайових вшелїяк нє мож нє повесц тото же даскельо раз були у мировних мисийох Зєдинєних нацийох (ЗН) у Африки. Цо там дожили, видзели зме лєм на филмох.
Кед Яким закончел штредню воєну медицинску школу, послали го робиц до Тетова, до Македониї. Познєйше ше ґу ньому придружела и супруга Єлена, тиж медицински технїчар, а о даскельо роки ше указала нагода за роботу у Скопю. Но, кед ше ’92. року мушели опредзелїц чи останю там, чи ше враца дому, заш лєм вибрали буц блїжей при своїх.
– Теди зме пришли до Нишу, дзе зме були кратко, а вец сом достал роботу у амбуланти у касарнї у Бачкей Тополї, а Єлена у доме здравя. Дзеведзешатого зме мали нагоду пойсц и до Нємецкей, алє теди нам то нє було интересантне, бо зме ту мали шицко, и нє бануєме же зме нє пошли. Длуго зме бивали у Тополї, а вец ше створели условия за преход до воєного шпиталю у Новим Садзе, та сом перше путовал на роботу з Тополї, лєбо з Керестура. Кед ше указала нагода за роботу у тим истим шпиталю и за Єлену, преселєли зме ше до Петроварадину, дзе зме и тераз, кед зме нє у Керестуре – приповеда Яким, хтори пред трома роками, на 53 роки живота и 44 роки бенефицираного стажу пошол до пензиї, а Єлена и далєй роби у воєним шпиталю, на диялизи.
У МИРОВНИХ МИСИЙОХ ЗН У АФРИКИ
Пред скоро петнац роками, менша медицинска екипа зоз нашей жеми после длугшого часу ознова могла пойсц до мировней мисиї Зєдинєних нацийох до Демократскей републики Конґо, як тим за медицинску евакуацию пациєнтох на авионох. Яким теди першираз вихасновал тоту нагоду и рушел до цалком нєпознатого.
– Нє идзе то лєм так. Конкуренция наисце велька, а мало особи ше виберe. Муши ше знац анґлийски язик, порихтац ше психично и здравствено, медицински ше „обновиц”. Реално, мотив – пенєж. Теди ми то було барз нєпознате, интернет ище нє барз фукнционовал, нє знал сом цо ме чека. Медзи першима сом пошол, 2006. року, и нє знам як праве мнє вибрали. Потим сом бул ище два раз. Там ше остава пол рока. Першираз и други раз сом бул у Киншаси, у Конґу, а треци раз у Сомалиї. После того як сом бул други раз, достал сом маларию. Лїчел сом ше дома. Кажди други дзень, точно на дванац годзин, мал сом 40 ступнї горучку и то дас три мешаци. Но, шицко ше добре закончело – приповеда Рускаї свойо дожице и додава же потим сцел пойсц ознова, алє здравствено ище нє бул порихтани, та ше приявела Єлена.
– Теди було дупло вецей приявених як иншак. Першираз сом пошла 2012. року. Думали зме пойсц и вєдно, алє анї єдна держава нє пуща нараз малженски пари. Вошла сом до истого тиму як и Кимо. Вон ми потолковал цо ме чека, видзела сом и слики, а и на интернету, та ми нє було таке барз страшне. Було вельо роботи, скоро цали час зме лєцели, лєбо превожели пациєнтох по Киншаси, бо там забранєне ходзиц пешо, прето же цали час були демонстрациї и нєбезпечне. Хто раз видзел африцке нєбо, тот ше пита ище раз, а я була три раз. Други раз кед сом була, 2015. року, наша держава орґанизовала перши сербски шпиталь у Централноафрицкей Републики, у Банґию, и пошли зме як снователє. Кед сом була остатнїраз, були зме екипа хтора заверала мисию у Конґу – толкує Єлена свойо искуство и визначує же пойдзе ознова, кед ше укаже нагода. Рускайовим поведзене же вони єдини Руснаци на швеце хтори були у здавственей мировней мисиї, а понеже вєдно були аж шейсц раз, през франту приповедаю же ше им уж питали же кельо єст тих Рускайових.
ИДЗЕШ ПРЕМЕНЇЦ ШВЕТ, А НЄ МОЖЕШ ПРЕМЕНЇЦ НЇЧ
Пред тим як пойду до мировней мисиї, тоти цо вибрани маю вельо преподаваня о тим цо их там чека, як ше маю справовац, яки закони ЗН, держави до хторей ше идзе, яка там релиґия, цо шму робиц, цо нє и подобне. Кед су у мисиї, цали дзень су у приправносци, нє важне хтори дзень и яки час. Шлєбодни днї маю наисце лєм дакеди.
– Нє крашнє же так, алє ми нє лїчиме цивилне жительство, лєм людзох хтори робя у ЗН. Порихтаю нас пред тим на тото, алє, щиро, нє мож то лєм так, та помогаме покрадзме кед треба – припознава наша собешеднїца и визначує же кед була остатнїраз, у Конґу було вецей демонстрациї пре виберанки хтори ше отримовало, та було и вецей штреляня, аж и мертвих опрез їх бази, а Яким на тото додава:
– Було таке же зме безбрижно пошли по єдного пациєнта и нараз почали штреляц на нас зоз прелєса, та зме сцекали до хеликоптера. У Сомалиї, знова, цалком иншака мисия, най нє повем, борбена, єден цалком други швет. Там ище оштрейше, чежше, цали час ши у шлему и панциру – преприповедовює Яким тоти сцени, за нас, як зоз филма. Обидвойо визначую же там нєт штреднєй класи – лєбо ши барз худобни, лєбо барз богати.
– Барз велька нєправда. Расизем барз заступени. Кед идзеш, идзеш пременїц швет, а кед ши там, видзиш же нє можеш пременїц нїч. Барз ше розчаруєш кед видзиш яка ситуация. Єст вельо хорих, здравство нє розвите, води нєт, струї нєт, образованє ше плаци, аж и основну школу… Кед маш пенєжи, можеш ше лїчиц, кед нє, так повесц, ше на улїци умера. Тиж, там барз чежко буц жена. На хрибце єдно дзецко, у рукох ище даєдно и муша з нїма ходзиц робиц. У Южноафрицкей Републики, наприклад, красни шпиталї и здравство на моцним уровню, алє шицко ше плаци, та плациш вецей аж и тото же по даєдней улїци можеш шлєбодно ходзиц. У ствари, плациш безпечносц. На шейсц годзин ше шицко замика, поставени видео камери, струя доокола, кед дахто идзе на даскельо днї з обисца, анґажує фирму хтора пущи до хижи гади же би дахто нє вошол. За нас то нєпохоплїве – приповедаю вони и на концу визначую же кед таке дожиєш, баржей почитуєш свой живот.
НА ТРИЦЕЦ У СКАФАНДЕРУ
Шпиталь у Новим Садзе у хторим Єлена роби остатнї час бул прилагодзени пациєнтом зоз Ковидом-19, зоз благшу клинїчну слику.
– Добра екипа зме були, искусна, и були зме добре опремени, орґанизовани, уходзело ше под полну опрему. Пациєнтох уж було мало, та шпиталь прешлого тижня почал робиц поряднє. Нє мож повесц, було напарте, нє лєгко на вецей як трицец ступнї робиц у скафандеру, алє и тото зме прежили – гвари Єлена.
