Нєшка вше ридше мож видзиц ентузиястох хтори ше наисце закладаю же би обстал наш язик, култура и обичаї. У векших валалох, дзе єст вецей Руснацох, звичайно су нє осамени и робя то з душу. Нє лєгко им, алє ше тримаю. У малих валалох то ище чежше, алє мож, а Томислав Рац з Петровцох у Горватскей праве тото потвердзує.
Томислав Петровчань хторому ше оцец Звонимир и мац Люпка зрадовали у фебруаре 1971. року. Основну школи закончел у Петровцох, а други штири у Вуковаре. После стреднєй польопривредней школи пошол до войска, а накадзи ше врацел, почал робиц. А вец пришла война и шицко стануло. После мирней реинтеґрациї, єден час робел у тарґовини зоз поживу, а вец прешол до польопривредней апатики и там, у Петровцох, роби уж 18 роки. Велї би поведли – идеалне, таку паньску роботу, а у валалє, крашнє мац…
– Правда, гвари Томислав – мам добру роботу, задовольни сом, а праве през роботу стретам велїх людзох, слухам їх приповедки як дакеди було у валалє, та поровнуєм з часом у прешлосци и записуєм.
УЧИТЕЛЬКА ВЕРЕЛА ДО НЬГО
Векшини наших людзох, окреме за Дунайом, Томислав познати як ґлумец лєбо режисер, но його перши крочаї у Дружтве наставали у фолклорней секциї. Танєц му и нєшка актуални.
– По законченю мирней реинтеґрациї, формовали зме єдну старшу ґрупу танцошох, осем пари, и даскельо роки ше робело, а вец ше пре рижни причини, престало робиц. Та, заш лєм, змогли зме, моци ознова ше позберац – гвари Томислав и предлужує же то так при аматерох, роби ше теди кед мож. Дахто муши пойсц даґдзе пре роботу, дахто ше похори, або одселї, та потамаль док нє приду нови аматере, дакеди ше аж и претаргнє з даєднима активносцами, но Дружтво роби у вецей секцийох, та и попри тим ма континуитет.
Ґлумецки искуства Томислав здобул ище у основней школи. Гвари же теди учительки провадзели своїх школярох и у шлєбодних активносцох, нє лєм у ученю, и то була барз добра пракса.
– Любел сом и рецитовац и ґлумиц, а учителька Меланка Планчакова ме замерковала як талантованого, та ми вше давала таки задлуженя. Анї єдна Академия нє прешла безо мнє – приповеда Томислав о своїх школских дньох.
Яким Ерделї 2000. року формовал драмску секцию у Петровцох, та ше ґу нєй приключел и Томислав. Прешол скоро шицки фази, од шептача по ґлумца, а вец як гвари, кед Яким нє мал вецей часу за, вон ше прилапел тей роботи. Од 2000. року, та по нєшка, нє прешол рок а же би ше нє порихтало драмски фалат, монодраму або дуодраму. У сотруднїцтве зоз Ивану Колбасову и зоз Звонком Колбасовим, вше ше радзели и патрели же би драмскей секциї у Петровцох робели.
ЛЮБОВ ҐУ КРАСНОМУ СЛОВУ
Понеже Томислав добри рецитатор, єден час робел и з дзецми, учел их рецитовац. Жаль му же нєшка нєт вельо дзеци у валалє и нє мож обчековац же вони буду и рецитовац, и шпивац, и танцовац, и ґлумиц, и фодбал бавиц… Шицко розуми, гоч му жаль же интерпретованє поезиї при школярох нє приоритет.
– Любел бим кед би учительки учели дзеци рецитовац, та аж и кед би ше отримовала змаганя, а я би потримал и припомогнул кед би требало – гвари вон. Томислав свойофайтови рецитаторски бренд Дня Руснацох у РГ, бо вєдно з Владимиром Дудашом каждого року интерпретує найкрасши стихи наших познатих поетох.
ПЕРША РЕЖИЯ
– „Панї министерка” була моя перша представа хтору сом режирал, та ми озда прето приросла ґу шерцу. Там дзе зме госцовали, вшадзи зме доставали позитивни критики. У Керестуре на мемориялу „Петра Ризнича Дядї” наступаме од 2001. року, а я барз почитуєм керестурску публику, бо знаю препознац квалитет, алє су ґу нам Сримцом, дакус стриманши, вше кляпкаю аж на концу. Но, кед зме бавели „Панї министерку”, кляпкали нам 6-7 раз, цо нам було окреме мило – щири Рац.
После „Министерки” робел сом текст Фадила Хаджича „Пирскаци жирячки малженства” котри ґлумели Ивана Колбасова и Владимир Дудаш, а я ше зявйовал як судия котри шедзи у публики и змирює тих двоїх кед ше почню вадзиц. И тот фалат виволовал позитивни критики. Людзе ше шмеяли аж черчало у нїх. У Новим Садзе зме освоєли перше место на Фестивалу моно и дуо драми – гвари наш собешеднїк хтори активни и у хлопскей шпивацкей ґрупи.
– Любим нашу писню, танєц, писане слово, шицко цо нашо. Любим свой народ, нашу руску прешлосц и прешлосц валала – Петровцох. Дакеди бул полни валал людзох, осемдзешатих рокох ше у Петровцох мушело вичитац векши пенєж же би ше купело порту за хижу. А нєшка, ниа, маме пол валала празни хижи, а у велїх жию лєбо сам дїдо, лєбо сама баба. Кед я ходзел до школи, 1977. року, у першей класи було 23-ойо школяре, а нєшка у штирох класох маме двацецеро дзеци – гвари Томислав котри и предсидатель месного одбору у валалє, та му тоти податки барз добре познати.
И КУЛТУРА, АЛЄ И ПОЛИТИКА
– Кед були перши виберанки за меншински ради, предложели ме же бим бул член Општинскей меншинскей ради, а потим ме и до жупанийскей предложели. Понеже то нєпостредни виберанки, достал сом досц гласи, та сом бул вибрани, и ниа, уж треци мандат сом там. Дзешка 2010. року, предложели ме же бим вишол на виберанки за Општинску раду як член СДП (Социялдемократска партия). Понеже мойо опредзелєнє баржей лїво ориєнтоване, пристал сом и у тей Ради сом уж треци мандат. У Општинскей ради по предписаньох заступени и национални меншини, та од 11 членох двойо маю буц Руснаци, єден Українєц и єден Серб – толкує вон.
Як предсидатель Месного одбору Томислав задовольни же од кеди маю нового началнїка, ситуация вельо лєпша. Ушорело ше центер валала, закрило Соколану, зробело кельо могло…
– Општина Боґдановци, дзе припадаю Петровци, барз мала општина, та и буджет мали, алє заш лєм, кед ше видзи же ше роби, людзе задовольнєйши. Нє мож повесц же ше скорей нїч нє робело, робело ше, асфалтовало ше дзепоєдни улїци, ушорене валалске ошвиценє, ушорени фодбалски терен… робело ше алє, помали. Нєшка то так, док ше напише проєкт, та док ше дочека чи вон „прейдзе” чи нє, док ше дацо почнє реализовац, прейду и даскельо роки.
У месним одборе єст 7 членох, и нє важне им хтора странка ма векшину, важне им порадзиц ше о тим цо найнужнєйше. Буджет скромни – 15 000 куни, и Рац толкує же є наисце мали за даяки векши проєкти, алє и попри тим ше роби.
– Уключуєме ше и до проєктох котри поруша ширша дружтвена заєднїца як цо то проєкт дзе запошлєни 13 жени з валалу котри служа старим. Задовольни людзе, а задоволольни и жени бо робя у валалє, дома су, а заш цошка привредзую – приповеда Томислав.
ПРОБЛЕМ ВИСЕЛЬОВАНЯ
– Валал нам ше зменшує нє лєм прето же людзе умераю, алє прето же млади одходза. Ми нєшка уж маме енклави у Ирскей, Нємецкей, Анґлиї… Дакеди оцове одходзели робиц, а мацери з дзецми оставали дома, нажаль, нєшка одходза цали фамелиї. Нашо дзеци там ходза до школи, гевтот язик им постава каждодньови, а мацерински з часом цалком забуду. Уж и ту, у нас дзеци часто нє приповедаю по руски. Наисце сом застарани же кельо нас будзе на идуцим попису жительства – застарани Томислав Рац.
СОТРУДНЇК „ДУМКИ”
Наш собешеднїк пише и до „Новей думки” о живоце у прешлосци валала, о обставинох таки яки су нєшка… Пише о людзох, о тим цо робели и як ходзели на польо ламац кукурицу аж и теди кед за нохци заходзело, а вец ишли рубац кукуричанку же би накармели статок, и натопели з вигрисками… Сце зачувац од забуца, пренєсц на младших…
– Можебуц нєшка млади нє можу анї похопиц як то дакеди було кед дзеци уж одмалючка робели, а верим же так. Мой оцец вше гуторел же нє люби крави, бо од шейсцох рокох мушел кравом хвости умивац, а то було важне пре гиґиєну статку при доєню – толкує Томислав.
И шпиванє му идзе