Влада Сабадош зоз Дюрдьова єден з найстарших валалчанох котри памета як було под час Рациї у Шайкашскей у януару 1942. року. На шеснац роки участвовал у битки на Батини. Ище вше барз добре памета подїї, датуми, та и цалу историю збуваньох у Рациї и войни.
Бешеду о нємилих случованьох 1941. и 1942 року у Дюрдьове, Влада Сабадош почал з бомбардованьом Беоґраду, 6. априла 1941. року.
– Внєдзелю и пондзелок бомбардовали Беоґрад, а такой идуцого тижня през тоти краї преходзело войско котре ше рушало ґу Беоґраду. Теди окупатор ище нє пришол. Добре паметам 14. април, кед коло дзевец годзин дополадня, док сом орал на Трещари, нєдалєко од валала, до Дюрдьова ишло мадярске войско. Перше ишла конїца, борни кочи таки нєвельки, отворени, нє мали закрице. На кочу шедзел вояк, а коло нього други вояк зоз митралєзом. Шкрипел начудака, барз було чуц. За нїма ишли камиони и дзела ‒ шведочи Влада Сабадош.
Теди ше пошвидко формовала општинска власц, а у септембру, здогадує ше, школяре ше учели на мадярским язику. Уж ше теди нагадовало же будзе рация.
ЗАБРАНЄНЕ РУШАНЄ
– На териториї медзи Мошорином и Чуроґом бул Шайкашски партизански одряд. Нє одкрили го, та рация залапела и Жабельски срез, гварел Влада Сабадош. Пред саму рацию, концом децембра, до општини поволали управительох школох зоз Дюрдьова и зоз других местох котри добре познали валалчанох же би направели список гражданох хтори ше процивели мадярскей власци, односно кого треба „однєсц” у рациї. Хто одбил, як єден Нємец, тедишнї управитель дюрдьовскей школи, настрадал. Медзитим, на концу списки мушели правиц одборнїки у општини. О рациї у валалє перши поинформовал општински плаяш котри бубновал и на каждим углє кричал: „Забранєне рушанє”. Валал бул блокирани, вшадзи було стражи и нїхто нїґдзе нє шмел исц. Знали зме же ше случує цошка нє добре и нє бунєли зме ше.
– Рация почала на початку януара, а тирвала по стредок януара 1942. року у Шайкашскей. Дома зме мали цо єсц ‒ меса и млєка, бо зме у оборе и хлїве мали статку, а хлєб ше пекло у обисцох. Швиньом зме правели масло и сир док шицко нє прешло ‒ приповеда Влада Сабадош. З обисца ше шмело виходзиц лєм з окремним дошлєбодзеньом. Виходзело ше лєм одруцовац шнїг котри нападал и до пол метера, а було досц спод нули.
Вноци ше у валалє часто чуло войско. З обисцох людзох одводзели по списку, вельо раз и цалу фамелию. Теди велї валалчанє були поволани же би на кочох превожели валалчанох зоз списку до дакедишнього будинку у ОШ. Отамаль, вжиме 1942. року их, жертви Рациї, вожели на Тису дзе велї страдали.
– Теди у Жабельским, Тительским и Новосадским срезу страдали коло 6 500 особи, а лєм у Жабельским коло 2 500. У рациї страдали коло двацецеро Руснаци. Було и таких котри пре задатки котри им розказало мадярске войско, по войни пошли до гарешту ‒ здогадує ше Влада Сабадошов. (По нєшка пописани и идентификовани вецей як 3 800 жертви Рациї. – Ред.)
НЄ БУЛО ГО ДВАЦЕЦ СЕДЕМ ДНЇ
Року 1944. оцове були мобилизовани на роботу, а 27. септембра на три годзин по пол ноци полицай задуркал на облак и розказал же бизме такой на кочу пошли до општини. Влада Сабадош, дзеветнац рочни леґинь, врацел ше о 27 днї.
– Над раном зме зоз Жаблю на двацец седем кочох, на хторих були и двацец троме Руснаци зоз Дюрдьова и єден зоз Жаблю, до Темерину превезли хлапцох же би копали рови. Вони були мобилизовани у Мадярскей. Теди гранїца уж була напущена. У Калочи єден час помагали войску, потим єдну часц людзох пущели, а други пошли до Австриї.
– Кед зме рушели дому, конї так почали цагац як кед би знали же иду дому. До Бачкей Тополї зме вошли 8. октобра, а там уж стали пароли „Най жиє Тито”, „Най жию партизанє” ‒ гвари Влада Сабадош.
Рушели до Бечею, бо чули же там Руси. Там були два тижнї у єдним мадярским обисцу, єдли у народней кухнї, а за конї достали бетелїну. Аж 23. октобра пошли дому дзе при церкви зоз валалчанами славели побиду. Уж 24. октобра ше вєдно з Владом Сабадошом добредзечнє до войска приявели дзеведзешат три особи з Дюрдьова.
БАТИНСКА БИТКА
Дня 25. октобра ступел до войска, а 4. новембра у Зомборе бул розподзелєни до 51. дивизиї котра єдина участвовала у битки на Батини. Бул у 3. чети 1. батальону 7. войводянскей бриґади, 51. дивизиї, 12. корпусу, 3. армиї, на месце заменїка митралєзца. На фронту стретал велїх Дюрдьовчаньох. Бежал зоз митралєзцом и през валали, улїци, двори, поля, глїбоку воду. Ранєтих и мертвих було вшадзи. На себе мал шмати з обисца, сомотски панталони, дуксер, кошулячу, штрикер, реклу и скоряни уяш. На ногох – боканчи. Войско ше нєпреривно рушало, бегало, скривало, нападало. Єдзенє им приношели у котлох, шпиталї були импровизовани у валалох. У єдней борби за ошлєбодзенє бул ранєти.
– Нєприятельске войско нас пущело досц блїзко ґу нїм, а потим почали штреляц. Викопал сом пол метера жеми пред собу же бим ше защицел, медзитим, того 7. марца на 13 годзин кулька пребила жем и косц у моїм плєцу. Барз ме таргло ‒ гвари Влада Сабадош котри през воду, пешо прешол коло штири километри же би го превили у шпиталю.
– Дому сом пришол о два роки и шейсц мешаци. Нїч ми нє було чежко, бул сом млади. Єдино же сом бул ранєти, алє на щесце, нєшка ми нїч нє завадза на тим плєцу и на косцох ‒ з ошмихом бешедує Влада Сабадош.
Штири ґенерациї Сабадошових
НАЙСТАРШИ АКТИВНИ ПОЛЬОПРИВРЕДНЇК
– Чловек треба же би бул задовольни, бо кед є нєзадовольни, безгранїчни, вец му вше дацо завадза. Основне у живоце мац облєчиво и дзе жиц. Же би на полю и у загради було шицко пошорене и поробене на час. И тераз лєдво чекам пойсц на польо – гвари Влада Сабадош котри на полю самостойно роби уж 77 роки.
ДЛУГИ И ВИПОЛНЄТИ ФАМЕЛИЙНИ ЖИВОТ
– Кед сом купел столок на коврушу у церкви велї ми гварели же сом ше єдного дня там нє годзен випендрац. Медзитим, на Миколая, прешлого року,, бул сом найстарши на Служби, и зишол сом з ковруша, и мировал вєдно зоз дворочним праунуком Владимиром – гвари Влада Сабадош котри ма ище єдного праунука, Максима Сабадоша, котри жиє у Русиї, Владо того року наполнї 91 рок живота и 68 роки малженского живота зоз супругу Амалку.
