Психотерапеути Сербиї констатовали же зме указали солидарносц и помоц миґрантом хтори преходза през нашу жем, алє нам моралносц заш лєм, нє задоволююца у медзисобних одношеньох. У спатраню менталного здравя обрацело ше увагу на превельке наглашованє улоги профита и на стан у фамелиї и медийох.
Бешедуюци о формох интервенциї у кризи и одношеньох ґу миґрантом, на ярнїм конґресу психотерапеутох Сербиї у Беоґрадзе, психолоґ проф. др Миклош Биро визначел же треба мац у оглядзе же су вистати, конфузни и же ше чувствую безпомоцни.
– Як фаховци и тоти хтори помагаю, сочувствуєме, цешиме их, змирюєме, щициме од дальшого гроженя, указуєме же нєпоштредна опасносц прешла и часто уж то достаточне за злєпшанє ситуациї. У миґрацийох, у морю погинули коло 7 500 особи, и то треба мац у оглядзе – наглашел др Биро.
По його словох, треба цо скорей обезпечиц задоволєнє їх физичних потребох и одшмелїц их же би виражели свойо чувства, же би нє були сциснути и преокупировани зоз собу. Важне и же би запровадзели рутину каждодньових обовязкох и потребох, же би ше им врацело чувство контроли у живоце.
ВАЖНЕ ЯК ШЕ ПАТРИ НА ТРАУМУ
Искуства указали же у цеку кризних подїйох (док ше миґранти рушаю, кед су у драже и преходза з єдного места до другого), зявели ше 2-3 одсто чежши ментални поремеценя и коло 10 одсто лєгчейши форми менталних поремеценьох. Дванац мешаци после кризней подїї, кед ше миґранти застановели, було 3-4 одсто чежши ментални поремеценя и коло 20 одсто лєгчейши поремеценя – дупло вецей.
Доминанти симптоми то плач, чувство безпомоцносци, осаменосци, флешбеки (ноцни страхи, нєсподзиваюци неґативни дожица у свидомосци), понїженосц и песимизем. Ґу тому треба додац и нєпорозуменє штредку у хторим ше находза, бо их плячкаю, малтретирую, знєважую и вихасновюю, цо у Сербиї було вельо менєй виражене як индзей. Шицко то горше и вираженше кед миґранти застановени, як кед су у драже.
Барз важне як дахто патри на трауму, як ю обачує, доживює, чи ту єст катастрофични предвидзованя и очекованя, бо то одредзує стрес. Потим, важни стратеґиї за зочованє и превозиходзенє стреса. Социялна потримовка може значиц 40 одсто успиху у адаптациї.
У интервенциї важне пошвециц комплетну увагу особи у потреби, оможлївиц „вентилацию” чувствох и сполнїц шицко цо ше дакому обеца, же би ше змоцнєло чувство довирия и сиґурносци. У нєщесцох, гаварийох, перше ше помага тим хтори нє плачу, хтори яґод да су „змарзнути”, бо су у шоку.
ВРЕДНОСЦИ ХТОРИ (НЄ)МАЮ АВТОРИТЕТ
У розгваркох психотерапеути обрацели увагу и на кризу у дружтве и опадованє моралу, насилство у фамелиї, у школи и на улїци, проблематични риялити програми, розширену корупцию, вихасновйованє роботнїкох, мобинґ…
Розвойни психолоґ др Єлица Петрович гварела же зме дружтво у транзициї, у вредносним вакууму, бо предходни и стари вредносци нє функционални, а нови ище нє возпоставени як авторитет.
– У контексту нашей култури, фамелиї и социялизациї емоцийох, нє справуєме ше исто ґу дзивчатом и хлапцом, а тиж розлично ґу дзецом вообще, кед зме на явним месце, наприклад у парку, лєбо дома. Мац у фамелиї зоз дезцми обично бешедує о чувствох, наприклад, як ше чувствує дахто хто очкодовал другого, як ше чувствує жертва и як то випатра буц у улоги жертви. Оцец, углавним, розправя о правди, о правилох и правох у справованю. То як два етики – мацеринска и оцовска. Розлични приступи даваю добри резултати кед ше интеґрує розлични позитивни думаня и кед ше научи спатрац себе зоз дистанци (другого), цо онєможлївює себичну преокупованосц зоз собу – потолковала Петровичова.
Психоаналитичар др Милорад Тодорович гварел же емпатия (порозуменє за другого, наприклад чувствовац смуток другого) предусловиє за звекшанє моралносци.
– Морал можу заступац ускрацованє, одбиванє и забрани. Ище у вчасним дзецинстве, кед ше дакого звикує на чистоту, вельо ше хаснує „нє роб то”, „нє можеш”, „нє шмеш” и так ше го уводзи до просторох забрани и похопйованя (нє)чистоти, у смислу цо чисте, а цо брудне. Волю дзецка ше теди збива зоз волю родителя и психолоґийно идеалне би було кед би ту нє було побиднїка – твердзи Тодорович.
НЄСИҐУРНОСЦ ЛЄГКО ПРЕЙДЗЕ ДО АҐРЕСИЇ
У бешедох акцентована потреба указованя любови же би ше здобуло чувство сиґурносци, бо нєсиґурносц и страх лєгко можу прейсц до аґресиї хтора вше присутнєйша. Тому доприноша и наглашованє неґативносцох у медийох и рекламованє проблематичних моделох зоз хторима ше идентификую млади.
Интеґративни психотерапеут мр Небойша Йованович спозорел же мушиме мац даяку моралносц и чувство доброго, же би психотерапия мала смисла.
– Треба другого прилапиц, а нє такой осудзиц, же би могол себе прилапиц и похопиц яки є. Тиж так, другого мож третирац и як свойофайтове предлуженє себе, своїх потребох, цо себичносц. На концу, єст и особи хтори лєнїви, чежко им уложиц труд, лєбо єдноставно нє сцу даяки пременки у своїм живоце, гоч так очкодовюю и других и себе. Ту вец нє мож нїч зробиц – заключел Йованович.
Тота констатация у складзе зоз теолоґийним научованьом же особа ма шлєбодну волю хтору почитує и всемогущи Бог. Значи кед чловек пове „Нє сцем!”, Бог то почитує, нє примушує го на дацо инше, а чловек остава зоз пошлїдками свойого вибору.
ЖРИДЛO МОРАЛА У НАС
У науки єст роздумованя о глїбших жридлох морала – кельо и як є научени (зоз прилапйованьом информацийох, по моделу, з условйоваьом, з уплївом карох и наградох), а кельо є природна, состойна часц чловекового єства.
У християнстве ше гвари же кажди чловек ма совисц, глас Бога у себе, без огляду на расу, националносц, културу, образованє, интелиґенцию. Односно, нєт оправданя повесц „Нє знам цо добре, а цо нє добре, то ме нє научели, алє сом видзел же ше важне знайсц у живоце и нє чувствуєм вину кед дахто прето очкодовани”.