У центру у Новим Садзе, у Змай Йововей улїци єст єден скравецки мигель „Амадеус”, роботня, або салон, шицко єдно як є наволани. У нїм роби Стеван Пушкаш, власнїк, скравец, а майстор уж вецей як пол вика. Сцел робиц и инше, алє го приятель одгварел, нашол му роботу, и твердзел му же шмати и панталони нїхто у варошу нє зна так крашнє ушиц як вон. Майстор Стева и нєшка там роби.
Нє мож точно знац кельо гевти стари шнайдерски мигелї у Новим Садзе ище „жию”, алє таки як Пушкашов, права ридкосц. Уж по авзлоґу и клянки на дзверох видно же то нє таки салон за шице яки тераз модерни. У нїм тот пах старини, три шиваци машини, платна, шмати, цверни, игли, крейди и метер на майстру коло шиї, а ормани як дакеди. Ту и вельке жвератко, и то шицко – без фенсераю, блїщацих лайснох и без того без чого мож.
У РОБОТИ НАЙВЕКШЕ ЗАДОВОЛЬСТВО
У самим центре, у Змай Йововей улїци 4, у пасажу под назву „Амадеус”, уж вецей як пол вика седемдзешатдзевецрочни Стеван Пушкаш, або познатше бачи Стева, у тим мигелю, скрава, шиє, оправя, преправя, скрацує, або предлужує вик шматом. Оддавна є у пензиї, алє як кед би и нє бул, бо роби дараз осем, а дараз и дзешец годзини дньово. Гвари же иншак анї нє зна, а анї нє може.
– У роботи цали мой живот. Док робим, я добре, мой мозоґ штудира о тим цо роби и наисце тримам же лєм правдиву радосц и щесце у живоце мож спознац у роботи, у тим кед помогнєм другому. Я од самого початку так думам и так робим, привитам людзох, примем их так як цо бим любел да мнє приму – гвари бачи Стева хторому власни мигель, або нєшка модерно повесц салон, други дом. Бо, нє раз, а нє два раз после роботи ґу ньому зашли пайташе, гуторяци му, „нєт це нїґдзе, та зме знали дзе це найдземе”. А вец ше дараз и зашпивало…
И нєшка ту зайду велї, та и Руснаци медзи нїма. З нїма одрастал.
ЙОВҐЕН МУ НАШОЛ РОБОТУ
Стеван Пушкаш родом з Дюрдьова. Його оцец Петро виучени за ципелара робел инше, у млїну, бо мали витерняк, а зоз супругу Веру и пецеро дзеци. Мадярска фамелия, алє як гвари наш собешеднїк, оцец ище як добре знал по руски, и то нїч чудне нє було.
– Нє лєм у Дюрдьове, алє у гоч котрим штредку кед ше жило медзи Руснацами, Мадярами, Сербами або Нємцами, векшина знала кажди язик. А кед родичи послали сина на ремесло, нєраз то було до другого штредку, медзи други народ, же би спознал тото цо добре у другей култури, научел и прилапел. Ша, и ми шнайдерай ище после бачкоопаланацкей школи у привреди, найчлєпше научели од Нємцох. Нє було то так як нєшка, анї блїзко. Перше зме прецаговали саму иглу през платно, без цверни, же бизме знали кед затреба и коло уха муштериї прецагнуц, а вец з цверну без ґужлїка – памета Пушкаш и спомина познатих майстрох у хторих виучел скравецке ремесло, Ранислава Шовлянского, Виславския у порти, и велїх других…
– Я уж помали забувам, алє нє можем забуц Йовґена Мудрого, мойого пайташа, теди кед сом закончел за скравца и уж сом навелько робел, та як и велї концом 60-тих рокох прешлого вику, надумал сом пойсц до Нємецкей. Стретли зме ше у Новим Садзе прейґ драги Пошти, и гварим му же идзем. Опитал ше ми же дзе. Гварим му же до фабрики, до єдней желєзарнї у Нємецкей, а вон на мнє патри, и перше цо ше ми опитал було же хто же му вец будзе шиц панталони… Робел як тарґовец и опитал ше ми чи бим робел у Новим Садзе. Пристал сом и уж о два днї сом робел у майстра, ту дзе сом и нєшка. А кед мой майстор, ґазда, надумал пойсц робиц до Паризу, на одходзе роботню здал на мнє и гварел ми же кед же ше враци, будземе робиц як и потераз, а кед же останє, я мам превжац роботу. Алє, нє врацел ше.
ПЕРШЕ ОШАЦУЙ, ВЕЦ МЕРАЙ И СКРАВАЙ
У роботи скравца Пушкаша помагали му ище два помоцнїци, школярки, но лєм накратко, а пейц роки робел и од нього учел и єден челєднїк з Банату. Робело ше, шило панталони шмати, мантили, рекли и капути и було роботи. Шил Пушкаш и фармерки за єден заґребацки бутик Мистер, алє нїґда нє забул тото цо му єден майстор Шваб гварел꞉ же кажду муштерию перше муши добре ошацовац, а аж вец мерац и по платну скравац. Бо, чловек кажди иншаки, гварел. А кед пришли осемдзешати роки и кед ше почало шиц фармерки, було тельо роботи же штирме у мигелю робели, а нє старчели.
Так було по тамаль док ше нє розпадла Югославия. А вец ше по словох бачика Пушкаша з фармерками баржей тарґовело. У Новим Пазаре була розвита фабрична продукция фармеркох, но, гоч ше и тарґовело, роботи у салону було. И було добре, гвари майстор и нє поносує ше, гоч ше нєшка нє роби так як дакеди.
– И попри тим же под час комунистох и Йосипа Броза Тита приватнїки и ремеселнїки нє були прилапени нє знам як, бо зме, гат, були капиталисти, а нє социялисти, лєпше ше жило. Народ лєпше жил, а кед народу лєпше, лєпше було и нам. Ша, ми лєм у Новим Садзе мали вецей як 14 000 тарґовцох.
НЄ ТАК ШЕ ШИЄ ЯК ДАКЕДИ
Нєшка уж иншак, нєшка ше нє тельо шиє, вецей мам роботи коло преправкох, кед треба скрациц панталони, фармерки, заменїц цибзар на якнох, зужиц або прешириц панталони, зужиц блузну або кошулю…
Добре док так, нє поносуєм ше, но, знаце як, єден тидзень робим за квартелїну, други за шицки други трошки, тоти дома як цо струя и комуналиї, треци за порциї, а од штвартого жиєм – гвари наш собешеднїк хторому у роботи помага и дзивка. И вона полюбела оцову роботу и помага му у лєгчейших роботох, гоч закончела цалком други фах и ма свою фамелию. Син закончел теолоґию, жиє зоз фамелию у Лондону дзе и роби. Супруга дома и зна вше кеди майстор лєм на пар годзини замкнє роботню.
– У шнайдерстве нє лєгко, и то знам и по тим же Нємци виглєдовали хтори то три роботи найчежши, та обявели же роботнїком у желєзарнї, лївцом, найчежше, на другим месце рударе, а на трецим скравци. Ушиц шмати наисце нє лєгко, алє же би ше добре робело, мушиш тоту роботу полюбиц. Я тераз нє знам цо повесц кед бисце ше ми опитали цо сом найволєл робиц. Шицко сом мушел полюбиц же бим добре робел, баржей як гоч цо, цо сом себе робел.
Я нє знам цо бим робел кед бим нїч нє робел. Лєпше и задармо робиц, як нє робиц нїч. Бо, тому кому гоч цо зробим, вон будзе задовольни, а и я ше будзем лєпше чувствовац. Од 2006. року сом у пензиї. И знам же будзем робиц потамаль док сом годзен. Ту сом звикнул, тото полюбел за тоти ниа, уж вецей як пол вика – гвари на концу Стеван Пушкаш, надалєко познати по точносци, найлєпшим майсторстве, алє и цеплим слове хторе упутел каждому хто потераз отворел дзвери його роботнї.
ТОТ ХТО СЦЕЛ МОГОЛ ОДО МНЄ НАУЧИЦ
– Кед сом почал робиц у майстра, вон мал помоц, нє вельку, та и я познєйше мушел прияц роботнїкох, бо на мнє було вельо, чловек нє може шицко сам. Робели зо мну и таки цо ше учели, робели и цо уж мали якешик знанє и у глави, алє и у рукох, а даєдни оталь пошли до швета и успишни су у своєй роботи.
Тераз други часи. Опитали ше ми три школярки, чи можу буц у мнє на пракси, алє так, да нє приходза. Кед пришли най им упишем оцени, патрел сом на нїх, и штудирал, цо уписац… „Ша, петици”, гварели ми, и я им уписал. Так же можем повесц и тото же сом знанє нє таєл, хто сцел, дзечнє сом го научел каждей роботи, а, ниа, „вишколєл” сом и три школярки хтори о скравецким ремеслу нїч нє знаю.
