Швет уметнїка окремни и часто нам, обичним людзом нєрозумлїви, алє, можебуц праве прето оставаме без словох кед ше найдземе опрез даякого шветово познатого мистецтва. Вельки Микеландєло гуторел: „Видзел сом ангела у мрамору и длобал сом покля сом го нє ошлєбодзел!” Так и наш собешеднїк, Роберт Ерделї, у шицким цо го окружує видзи и заренко будуцeй уметносци.
Роберт народзени 1998. року у уметнїцкей фамелиї, мац му академска малярка, а оцец знїматель, та тоту любов ґу уметносци пренєсли и на ньго. У Осєку, 2017. року, закончел Школу применєней уметносци, дзе ше учел за скулптора, а попри тим го прицаговало и малярство, та и тот талант розвивал. По законченей штреднєй школи ше у Заґребе уписал на Подобову академию, оддзелєнє за конзервованє и реставрованє мистецтвох, котру закончел 2023. року.
– Студиї реставрациї сом вибрал пре теренску наставу у штвартей класи, дзе сом ше мал нагоду упознац зоз осєцким реставратором, Мирославом Бенковичом, хтори нам указал кельо єст теориї споза уметнїцких материялох, и же шицки тоти процеси як дацо настава повязани з тим як то будзе з часом препадац. Же бим то цо лєпше розумел, надумал сом ше уписац на реставрацию, дзе ше шицко тото учи зоз угла хемиї, физики и биолоґиї вєдно, зоз историйно-уметнїцку теорию – толкує Роберт.
Од скулптурох прейґ реставрациї по конзервацию
На трецим року факултета Ерделї мал практичну наставу, на хторей ше кажди дзень робело на мистецтвох, найчастейше на древених полихромираних скулптурох зоз Диєцезанского музею у Заґребе, и каменьових лєбо штуко архитектонских елементох, хтори демонтовани и принєшени на Академию. И праве прето же цали треци и штварти рок робел зоз истима материялами, жадал научиц ище дацо нове.
– За дипломску роботу на пиятим року сом вибрал археолоґийни метал. Тото подруче ше базує на хемиї и баржей ше одноши на конзервацию як на реставрацию, цо ми було и нове виволанє. Тото сом робел цали пияти рок, 35 годзини тижньово у Археолоґийним музею у Заґребе, а за тот час ше ми удало реставровац коло 50 предмети як наприклад келтски меч, або щит од римских остаткох зоз ритуално спалєних гробох – приповеда Роберт.
Пред пейцома роками главни город Горватскей, Заґреб, потрафело моцне трешенє жеми, и теди було очкодоване вельке число старих будинкох. Роберт теди о тим ище нє роздумовал, алє по законченим факултету ше му видзело же то ище єдно виволанє за ученьом.
– Накадзи сом закончел рок пракси зоз металом у Музею, Заґреб ше теди конєчно активно почало оправяц после трешеня. Понеже реставраторох и так єст мало (кажди рок ше на тот напрям упишу шесцеро, найвецей осмеро), велї почали робиц и же би добре заробели, праве на обнови будинкох и церквох. Понеже камень и штуко маю подобну технїку и материяли за реставрацию, а уж сом на факултету досц дознал о тим, поглєдал сом роботу – гвари наш собешеднїк хторому любов ґу ученю нового и здобуваню знаня оможлївели же би витворел свой сон…
– Одкеди сом ше уписал на студиї, сцел сом отвориц свойо реставраторске подприємство, до конца то була фирма, алє ми требало условия за фахови испит, бо тот фах муши мац державну лиценцу. После дипломи и рока роботи у єдним подручу, у моїм случаю то бул камень, достал сом условия за покладанє державного испиту. Фирму сом отворел влонї у маю, пецеро зме у нєй заняти, и маме даскелїх студентох хтори з часу на час приходза помогнуц и заробиц. По тераз зме робели на Церкви св. Блажа, Надбискупским двору, палати ХАЗУ, будинку Архитектонско-будовательно-ґеодетским факултету, на будинку Министерства державного маєтку и будинку Горватско-славонскей жемскей централней шпоровнї. Фирма роби нєполни рок, а я цалком задовольни з тим яки розвой и капацитет роботох хтори робиме.
На тим цо потераз научел ше нє застанови
Реставрация фасадох старих будинкох нє лєгка робота и вимага одпочивок. Роберт нє забул на свою любов ґу мальованю и праве тому пошвецує свой шлєбодни час.
– Кед малюєм, вше патрим же би бул красни дзень, та вец и малюнки красши. Найбаржей ме инспирує активна уметнїцка сцена у Заґребе хтора нєпреривно еволуира, меня ше и нє лєгко тримац крочай зоз ню. Каждого тижня єст даєдна вистава младих уметнїкох и мож видзиц цо у тренду и як ше цо меня. На моїх малюнкох звичайно комбинациї мотивох гевтого цо коло мнє, а то колажи, лєбо людзе и каждодньово предмети, домашнї животинї… Нажаль, нє викладам часто, за тераз випадло же раз до рока, алє, можебуц ше и тото пременї, бо тераз мам вецей часу за свойо авторски креациї – гвари вон.
Роберт по тераз мал два вистави, „Карике друштва” настала зоз идеї же би ше зоз ище нє випробовану технїку направело статуу. Праве прето вибрал технїку котру теди преучовал, а то кришталїзация елементарного бакру зоз електрику. Так ше достава кришталї, подобни коральом. Роберт формовал бакарни скулптури двох особох у природней велькосци, котри були зоз ланцами скапчани за жем. Друга вистава була колективна, и отримана є у Бизовцу. Там ше представел зоз малюнками и єдну скулптуру на славонску тему. Млади уметнїк ище вше нє участвовал на наукових конференцийох, виглєдованьох и подобне, алє, як гвари, хто зна, кед будзе потреби пренєсц свойо знанє и думанє, дзечнє ше одвола, а ма интересантни плани за будучносц. Роберт ма нєпреривну жажду за новим виволаньом и знаньом, хтора го заслужено одведла там дзе ше нєшка находзи. Попри шицкого, заш лєм, єст ище вельо того у чим би ше любел опробовац.
– Любел бим ше опробовац и у других файтох уметносци, бо ме интересую видео, односно, 2Д анимациї, ручно рисовани кадер по кадер, як цо ше дакеди робело, алє и 3Д анимациї понеже ше „сайбер” швет кажди дзень вше баржей преширює, и думам же и тот конар нє заобидзем – гвари на концу Роберт Ерделї.
Фирма и перши роботи
– Колеґа зоз класи мал подобну идею як и я, та зме ше порадзели же отвориме два фирми и же шицко будземе робиц вєдно. Так то почало, алє тото же зме познали даєдни особи нам помогло же бизме дошли по перши роботи, односно, закончовали зме тото цо други реставраторски фирми нє сциговали. Познєйше зме ше явели директно будовательним фирмом, од хторих зме достали и векши роботи – гвари Роберт.
Дїдо любел поезию
Верим же шицки знаме слова шпиванки „У лєшику при валалє”, котра пущела моцни коренї при Руснацох. Автор тей шпиванки Петровчань, поета зоз народу, Силвестер Силво Ерделї, односно, Робертов дїдо. Познєйше наш познати композитор, Яким Сивч, на тоти слова написал музику. Мож повесц же смисел за уметносц, з єдней часци, нашлїдзел и од свойого дїда.