Кед концом 60-их рокох прешлого вику власц тедишнєй Югославиї склопела спорозуменє зоз дакельома европскима жемами о давамю роботи людзом зоз тих просторох, велї югославянски роботнїки рушели на заход. Векшини тих людзох нє бул мотив тирваце висельованє, анї интеґрация до дружтва, або ученє язика. Векшина пошла „лємˮ заробиц пенєж хтори би им ришел еґзистенцийни проблеми.
Єдна з тих и Златка Рамач зоз Руского Керестура хтора зоз своїм супругом Янком до Французкей пошла 1970. року, кед мала нєполни 19 роки. Першобутно плановали остац у Французкей лєм даскельо роки док себе нє заробя на хижу, но понеже привредна ситуация у Югославиї нє була лєпша, Златка и єй супруг остали полни 40 роки.
И после телїх рокох, як приповеда вона, носталґия им нє давала мира, та ше пред коло 10 роками одлучели занавше врациц до родного Керестура и ту дочекац мирни, пензионерски днї. Даскельо роки по одходу до пензиї Златков супруг ше упокоєл, а о живоце у Французкей наша собешеднїца приповеда…
– Свойого супруга Янка сом упознала ’68. року, кед сом мала 17 роки. Кед зме ше повинчали, єден час зме жили на Лейох у Керестуре, а потим зме пошли жиц на салаш, под Липар ґу Новей Червинки. Здогадуєм ше, було на тих салашох надосц Руснацох, барз там було крашнє жиц, шицки зме ше дружели, сходзели… Но, барз ше скромно жило и чежко було заробиц. Обидвойо зме були худобни и чежко зме жили. Брат мойого супруга єден час робел у Кули у „Истриˮ, а вец ше му удало пойсц до Французкей, та ґу ньому нєодлуга пошол и мой супруг, а потим и я – здогадує ше Златка.
ЗАРОБИЦ ПЕНЄЖ НАЙВЕКША МОТИВАЦИЯ
З початку ше им, як предлужує наша собешеднїца, було чежко прилагодзиц ґу новому штредку. Язик нє знали, а без язика и квалификацийох чежко було найсц добру роботу. Но, за шицки тоти роки, найвецей их мотивовало заробиц пенєж шицким троїм дзецом – найстаршому Славкови, Владкови и Сабрини, и обезпечиц им тото цо сами нїґда нє мали.
– Назад нє могло, бо нє було дзе. Родичи помогнуц нє могли, бо анї вони на мали нїч, та зме ше мушели прилагодзиц. Робели зме шицко, бо зме нє мали закончени нїяки школи. Мой супруг робел у будовательстве, а я з початку робела по фабрикох. Робела сом як заварйовач за бициґли, потим у фабрики дзе ше правело рижни предмети зоз пластики, у фабрики цвернох, у фабрики желєза… Коло 10 роки сом робела як пораячка на Пошти, а найдлужей сом робела як пораячка по обисцох. Були то богати людзе, звичайно судийове, адвокати, професоре на факултетох, дохторе… Отримовала сом им обисца, заградки, варела, пейґлала кошулї, алє сом ше старала и о їх дзецох, одводзела их до школи, ходзела набавиц поживу… Но, я ше з нїма ридко кеди стретала, понеже вони лєм вечарами були дома. Аж и вони зоз своїма дзецми мало часу препровадзовали. Дзеци им були углавним у школи и по койяких школских пребуваньох. Можем повесц же ше ми тота робота найбаржей пачела. Була сом приявена, роботни стаж ми ишол, а ґаздово були шорови людзе и добре ме плацели – приповеда Златка.
ЖИВОТ У ФРАНЦУЗКЕЙ
Рамачово з початку кратко жили у Шатиону, а потим по пензию остали у Дижону. Жили у скромним фабриковим квартелю, хтори реновирали, а як гвари Златка, гоч було пенєжи и за лєпши, вше патрели пришпоровац же би остало на карту присц до Керестура голєм раз до рока. Кед було часу, найвецей ше дружели зоз Югославянами, а за Французох Златка гвари же су завартейши, та и дружиц ше, нїґда нє иницировали перши.
– За шицки тоти скоро 40 роки цо сом там була, скоро каждого року зме приходзели до Керестура. Хибело нам присц ту. За драгу мушело буц. Но, требало перше заробиц за хижу же бизме мали дзе присц. Нас було пецеро, а анї мойо, анї супругово родичи нас нє могли прияц. У Французкей зме ше найвецей дружели з нашима Югославянами, алє сом коло нїх научела бешедовац и по французки. Мали зме єден край дзе ше лєм Югославянє сходзели лапац риби. Було нас дас седем-осем фамелиї зоз дзецми, там зме дакеди камповали и тоти друженя були интересантни. – приповеда вона и предлужує о тим яки Французи на ню охабели упечаток…
Златка и Янко Рамачово у Фразцузкей 1970-их рокох
– Французи научели бивац так лєм же би мали цо поєсц, а гевто даваю на моду. Там велька мода. И барз любя ходзиц по ресторанох. Нє як нашо жени же скорей як пойдзе на роботу ище рихтаю полудзенок. Там през тидзень єдза цо єст, дацо „на фришкоˮ, а за викенд ше одходзи до ресторану. Їх жени скорей пенєж даю за моду як дзецом. Людзе там досц поцагнути. У будинку Француз чека же би ви перше прешли, та аж вец вон видзе зоз свойого квартелю. Яви ше у конку, алє нїґда вас нє повола на кафу. Но, зато, кед ви його поволаце до свойого квартелю, нє мож ше го после отресц. Случело ше раз же ми, Югославянє, помедзи будинки у хторих зме жили, нашли єдно зґодне, празне место, принєсли зме меса, та зме пекли роштиль. Єдни Французи кед то видзели, такой нас приявели, та пришла и полиция. Но, кед зме их поволали же би єдли з нами, и тих Французох и полицию, е, вец шицко було добре. Вец нє було проблеми – приповеда у франти Златка и додава же як скорей нє любела Французку, тераз заш лєм, люби пойсц там. Люби чуц їх бешеду, а кед пойдзе чувствує ше як и у родним Керестуре.
– Шицко ми хиби зоз Французкей. Природа прекрасна, парки, шейталїща, бутики, предавальнї, ресторани… Но, як и шицко, и Дижон ше досц пременєл, бо єст вельо странцох. Найвецей Арабох. Вони маю вельо дзеци, та за нїх, од держави, доставаю вельки дзецински додатки и комфорни квартелї. Тераз, кед маце вецей дзеци, нє можу вам дац гоч яки квартель. Дзеци защицени, муши постояц одредзена квадратура и комфор, а кед родичи нє маю, держава помага у шицким. Шицки дзеци маю право и на безплатне школованє, єдзенє, облєчиво. Тераз би дзеци анї нє шмели жиц у таким квартелю у яким ми жили. Там тераз шицко сцу на готове – приповеда Златка.
ШИЦКИМ ДЗЕЦОМ КУПЕЛИ ХИЖУ
Од шицкого, наша собешеднїца ше найвецей цеши зоз тим же, вєдно зоз супругом, шицким дзецом покупели хижи, у Керестуре и Кули, и шицких кельо-тельо еґзистенцийно обезпечели. Нажаль, єй супруг нє пожил длуго после одходу до пензиї, та Златка остала жиц сама, цо єй, як гвари, нє раз чежко пре тото.
– Мой супруг и я направели штири хижи. Єдну нам и каждому дзецку по єдну, и до каждей хижи зме купели мебель, билу технїку и шицко цо потребне. Мой супруг любел лапац риби, та вше сцел жиц тадзи при беґелю. Но, найчежше ми було тото же кед зме уж и дзецом и себе шицко обезпечели, и кед зме уж конєчно дочекали присц до Керестура и жиц зоз пензиї, мой супруг о даскельо роки умар. После нас, до Керестура, нєодлуга пришол и наш син Владко. Дзивка Сабрина пришла нє так давно, пред штирома роками, и тераз жиє у Кули, а наймладши син Славко остал у Французкей.
Добре ми ту у Керестуре, алє ме дакеди „убиваˮ тото же сом сама. Нє мам ту уж нїкого. Родзини помарли, младих нє познам, а найвецей ми жаль же ми и мац и оцец помарли, а нє налюбела сом ше их за шицки тоти роки. Дзеци ту, алє вони маю свойо животи. Мам даскельо сушеди, алє ту ше людзе нє сходза так барз. Озда нє маю часу.
Но, заш лєм, любим же сом ту. Док придзе яр, будзе роботи у загради, дакеди ше зоз пшичком пойдзем прешейтац коло беґелю, нє любим трошиц по дутянох, та патрим же бим себе цо вецей наварела, та ми так прейдзе и час… Виховам и курчата, рихтам жимнїцу, а и ю подзелїм дзецом, бо мнє, после шицкого, нє треба вельо – закончує Златка.
Златка и Янко Рамачово зоз дзецми и унуками